8/9 juni 2014

supercellen tijdens het pinksterweekend

Een 3-daagse periode van heftige onweersbuien valt precies tijdens Pinksteren 2014. Met extreem hoge CAPE-waarden voor Europese begrippen wordt toegewerkt naar een hoogtepunt op de tweede pinksterdag, maar ook daarvoor gebeuren er verrassend spectaculaire dingen in de Benelux. Het leidt zelfs tot een weeralarm in Limburg. Toch verloopt niet alles zoals vooraf verwacht (en dat was in dit geval maar goed ook).

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Nijmegen – Aken – Den Bosch – Tiel – Koningsbosch – Landgraaf – Nijmegen
Landen: Nederland, Duitsland
Afstand: 600 kilometer

Max gemeten windstoot:
100 km/uur

Link Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=PWcr4wlBxv0

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

In april en mei van het jaar vinden al enkele onweerssituaties plaats (de meest intense op 7 april en 20 en 26 mei). Maar geen van die setups komen in de buurt bij de potentie die de periode 7-9 juni 2014 ontwikkelt in de aanloop naar dat pinksterweekend. Weermodellen tonen in de dagen voorafgaand aan die serie dikwijls CAPE-waarden tussen 3000 en 5000 J/kg en daarbij oogt met name rond 2e pinksterdag de atmosfeer ronduit dynamisch van aard. Voor West-Europese begrippen een vrij zeldzame combinatie. Zulke grote potentie zagen we in die periode overigens wel vaker op de langere termijn voorbij komen, maar meestal neemt het af naarmate de situatie dichterbij komt. Dat blijkt nu niet het geval.

In de ochtend van zaterdag 7 juni komt de eerste waarschuwing al uit voor delen van Frankrijk. Die namiddag en avond kunnen enkele zware onweersbuien ontstaan, mogelijk supercell, die ook de grens met België kunnen bereiken. De boosdoener, een thermisch lagedrukgebied, bevindt zich in de buurt van Parijs en ligt daar vrijwel stationair. In de nabijheid van het laag, maar ook vlak achter het warmtefront (gelegen over België), wordt de atmosfeer snel onstabiel met 2000-2500 J/kg en zo’n 35kn effectieve schering. Boven Nederland houdt zich intussen nog een rug van hogedruk op, waardoor de buien zich verder noordwaarts spoedig stuk zullen lopen. Pas in de nacht naar zondag (van 7 op 8 juni) passeert het warmtefront Nederland en komen ook wij in de zeer warme en vochtige lucht terecht.

Dat er enkele forse onweders ontstaan tussen Centraal-Frankrijk en België blijkt al snel: rond 15.00 uur zijn de eerste exemplaren actief. ’s Avonds komen deze multicellen en supercellen direct veel noordelijker dan verwacht: in het westen van Vlaanderen worden waanzinnig fraaie structuren gespot en een voetbalwedstrijd in Brussel wordt getroffen door een hagelbui met stenen van 5-7 cm doorsnede. Zelfs wanneer de buien de zuidgrens van Nederland bereiken komt her en der nog onweer voor. De intensiteit neemt daarna wel snel verder af. Wij besluiten niet op pad te gaan, maar ons te richten op de komende (potentieel veel heftigere) 2 dagen. Achteraf een klein beetje spijt van. Maar wanneer de verwachtingen voor zondag en maandag online komen, is de hoop uiteraard volledig terug. Voor maandag overdag (2e pinksterdag) geeft Estofex zelfs een level 3 en dat is de eerste sinds de zware storm van 5 december 2013.

Estofex-forecasts van 8 en 9 juni 2014 (estofex.org)

Maar we beginnen uiteraard met zondag 8 juni, ofwel eerste pinksterdag. Het warmtefront heeft ‘koud’ ons land verlaten: de temperatuur ligt bij zonsopkomst plaatselijk al rond 20 graden. De lucht blijkt echter zo vochtig dat vanuit Frankrijk direct een stevige buiencluster (MCS) onze omgeving aandoet, waardoor de ochtend grijs en nat verloopt. Het meest actieve onweer trekt rakelings langs Limburg over Duitsland, maar treft nog wel de Achterhoek en Twente met de nodige blikseminslagen en ook wel wat fraaie wolkenstructuren. Verder lijkt het vervolg van de situatie veel op die van 27 juli vorig jaar: de ochtendbuien zorgen ervoor dat de temperatuur nauwelijks stijgt en landelijk halen we ditmaal niet eens een zomerse dag (24,8 graden in De Bilt). Alleen het zuidoosten komt lokaal aan ruim 27 graden, maar dat is te weinig om buien vanaf de grond te triggeren. Echter: boven Noord-Frankrijk wordt het veel warmer en daar ontstaan die buien wel. Het regime waarin dat gebeurt: dik 3000 J/kg met een 0-1km shear van lokaal 30-35kn. De supercell is geboren en dat zijn er niet één of twee.

Zowel in het departement Calais als dieper landinwaarts (tussen Parijs en Reims) ontstaan meerdere forse supercellen, die urenlang volledig geïsoleerd ‘rond grazen’ door het Franse landschap. Sommigen met een verplaatsingssnelheid van amper 40 km/uur. Om van te watertanden. De omstandigheden blijken ideaal voor langlevende buien die de meest fraaie structuren weten te genereren, zoals je ze in Amerika ook ziet! Wij hebben echter besloten om in de avond pas te gaan storm chasen vanwege uiteenlopende redenen en dan in eigen land of België. De verwachting is namelijk dat deze supercellen zo lang standhouden dat ze helemaal tot in het zuiden van Nederland actief blijven. Tegenwoordig zou alles wijken voor een setup als die middag en avond in Frankrijk, maar toen lag dat nog iets anders… :)

Het is zondagavond 8 juni, omstreeks 19.00 uur. Beelden uit Frankrijk doen ons besluiten om de buien tegemoet te rijden en zodoende spreken we rond 21 uur af in Zuid-Limburg. Daarna volgt meteen een betrekkelijk lastige keuze: rijden we op de westelijke of op de oostelijke setup? Vanuit Calais trekt één forse HP supercell richting Vlaanderen en Zeeland, terwijl een treintje van drie cellen zich in de regio Reims bevindt en op Zuid-Limburg af koerst. Nou ja, gezien onze positie kiezen we voor de kans die vanuit het noorden van Frankrijk richting Limburg trekt. Bovendien maak je met drie supercellen een grotere kans op er ten minste één goed te onderscheppen. De westelijke bui heeft in tegenstelling tot bij ons wél de beschikking tot flink meer windschering (tot liefst 60kn), waardoor die de nachtelijke periode theoretisch makkelijker door kan komen. Naar het zuidoosten toe is minder shear aanwezig, ook al ziet het er daar nog altijd redelijk gunstig uit. Met die feiten in ons achterhoofd blijven we misschien wel te lang op twee gedachten hinken.

Het is circa 00.00 uur en al ruimschoots donker, wanneer we vanuit de regio Luik de eerste weerlichten van de meest noordelijke supercell vanuit Noord-Frankrijk waarnemen. Deze exemplaren zijn inmiddels gereduceerd tot twee stuks en iets op elkaar ingeschoven. Ze rightmoven echter zo sterk dat we vanuit onze positie zeker nog een uur naar het zuiden/ zuidoosten moeten rijden, om de meest zuidelijke (het mooist van structuur op de radar) midden in de Ardennen te kunnen onderscheppen. Intussen valt me op dat de supercell vanuit de regio Calais (inmiddels boven Vlaanderen) harder en harder gaat qua intensiteit. We kijken nog even hoe de voorste supercell over de Ardennen langs ons trekt, maar besluiten dan alsnog om via Maastricht en de A2 naar Brabant te racen. Alle ballen op de supercell uit het westen dus, die inmiddels ver (!) boven de honderd bliksemontladingen per minuut zit. In de regio Antwerpen veroorzaakt deze bui niet veel later enorme hagelschade.

Intussen hebben zich, waarschijnlijk door outflow van beide buiencomplexen, nieuwe buien ontwikkeld in het rivierengebied en nabij de Achterhoek. Ook daar zitten één of twee vermoedelijke supercellen bij. Op het radarbeeld hieronder met een gele cirkel gemarkeerd:

Radarbeeld van 9 juni 2014, 02.00 uur. Supercellen gemarkeerd met een cirkel. / Buienradar

Radarbeeld van het Belgische KMI, eveneens van 9 juni 2014 rond 02.00 uur. / KMI

Omstreeks 02.00 uur rijden we tussen Weert en Eindhoven en op grote afstand in het westen zijn felle weerlichten zichtbaar. Die bliksem bevindt zich in een bijzonder scherp afgetekende stijgstroom (CB), die vanuit onze positie aan de zuidoost-zijde van de bui zichtbaar is. Soms schieten er zelfs crawlers uit de wolkentop. De bui lijkt optisch gezien best dichtbij te hangen, maar toch bedraagt de afstand tot de cell zelf nog zeker 120 kilometer. Moet je nagaan hoe hoog deze wolkentoppen hangen; geschat op een kilometer of 14-15. Voor buien in het holst van de nacht is dat enorm.

Daarna gaat het hard: de supercell krijgt ineens wat meer snelheid, terwijl wij met 130 km/uur de bui tegemoet rijden. Een half uur later staan we pal ervoor. De bliksemfrequentie is gigantisch: bij vlagen tikt de bui visueel 100-120 ontladingen/minuut aan. Het gros bevindt zich wel bovenin de wolkentop, ofwel IC (Intra-Cloud) en CC (Cloud-Cloud) ontladingen. We spotten slechts een enkele inslag. Omdat een core punch ons geen slim idee lijkt gezien de grote kans op hagel, wachten we de bui ten zuidwesten van Den Bosch op. Hij passeert ons rakelings via het noorden en we krijgen enige tijd prachtig zicht op het roterende gedeelte van de bui. Er wordt enkele minuten zelfs een heuse ‘schotel’ zichtbaar. Zo dichtbij huis en dat om 03.30 uur in de nacht. Ongekend!

Passerende supercell langs snelweg A59 bij Den Bosch / 9 juni 2014 rond 03.30 uur

Als het fotografisch gezien wat minder wordt, besluiten we via Oss richting Nijmegen te rijden. Dat is echter ook ongeveer de koers van de kern van de onweersbui. Nu is de echo op het radarscherm wel iets afgenomen, dus we durven het ditmaal wel aan. Net voorbij Oss valt er even wat regen, maar dat wordt al snel gevolgd door een luide klap op het dak. We kijken kortdurend elkaar aan, terwijl er nog een tweede knal volgt. Intussen stuitert een forse steen (zeker 4 cm doorsnede) vanuit de berm voor ons over de weg, eentje die prachtig te volgen is in het licht van onze koplampen. Dat is stevig! We minderen direct vaart, gelukkig is er vrijwel niemand op de weg. In de minuten daarna schampen we de kern en hagelt het enige tijd wat harder, maar veel groter dan 3-4 cm wordt de hagel niet. Net klein genoeg om er zonder schade door te komen. Regenen doet het nauwelijks meer. Vlak voor Nijmegen besluiten we om de bui nog één keer te pakken, ook al is de structuur er inmiddels wel snel uit aan het gaan. We slaan af de binnenweg op richting Druten en recht op de afrit gebeurt iets geheel onverwachts. Een zware blikseminslag (CG+) schiet nog geen 50 meter voor de auto in een lantaarnpaal, waardoor de stroom kortdurend uitvalt. De inslag geeft zo’n enorme knal dat we de auto bij een snelheid van ~70 km/uur gewoon voelen schudden. Uit pure verbazing vliegen enkele scheldwoorden door de auto, al kan dat ook te maken hebben met het feit dat onze dashcam op dat moment uit stond.

Het blijkt zo’n beetje een laatste wapenfeit van deze supercell. De bui heeft minstens 8 uur geleefd, ruim 350 kilometer afgelegd en voor veel schade gezorgd in zijn bestaan, met name door hagel. Inmiddels is het licht geworden en de voeding is blijkbaar op (in de regio Nijmegen was veel CAPE natuurlijk ook verdwenen door de nachtelijke buien aldaar). We rijden rond 04.30 uur naar huis en gaan het bed in. Voor een paar uurtjes…

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Na een kort ochtendje slapen word ik rond 10 uur wakker gebeld door Tom vanuit het zuiden van Limburg. Hij staat daar net over de grens in België en het onweert daar behoorlijk stevig. Ik reageer verbaasd, want het zou overdag zonnig moeten zijn met oplopende temperaturen. Toch niet wéér een vroeg MCS vanuit Frankrijk he?!

De voorzijde van dit kleine buiencomplex is best scherp en omdat het vrijwel recht op mijn woonplaats af koerst, stap ik toch even de auto in. Een klein stukje in westelijke richting ga ik in de Betuwe staan en laat ongeveer de zwaarste echo over me trekken. Waar de hoop was gevestigd op een fraaie shelfcloud, blijkt er nauwelijks iets van een wolkenkraag voor te zitten. Het is een soort high-based rolwolk die vele kilometers voor de eigenlijke bui uitrolt, waar maar weinig structuur op zit. Tijdens passage wordt nog wel een aardige whalesmouth zichtbaar. Al met al nogal zonde dat dit gepruttel de eigenlijke onweerkans later vandaag moet verpesten, is direct mijn gedachte. Al weet ik ook dat het wat verder richting oost wel gewoon zonnig en warm blijft.

Whalesmouth uit het MCS, 9 juni rond 12.30 uur in de Betuwe

Als de zon weer is doorgebroken worden de pijlen gericht op datgene wat komen gaat in de namiddag en avond. Maar wordt dat nu nog wel veel? Eenmaal thuis gekomen heb ik even contact met enkele mede storm chasers, we bekijken de radar en de volgende verbazing krijgt direct vorm. Helemaal op het uiteinde van het MCS dat zojuist passeerde is een forse geïsoleerde cell ontstaan, opnieuw een supercell. Het exemplaar heeft zich gevormd in de buurt van Keulen. Het radarbeeld aldaar toont zelfs een duidelijke hook-echo. Het kenmerkt de dynamische situatie waar we ons in bevinden.

Hieronder het radarbeeld van de ‘vroege’ supercell bij Keulen. Of dit exemplaar een tornado heeft voortgebracht weten we niet, maar gezien de animatie zou dat zeker niet ondenkbaar geweest zijn. In een wat later stadium blijkt dieper in Duitsland nog een gebrek aan windschering te heersen, want deze cell transformeert zich tot een grotere cluster buien. Waar uiteindelijk nog maar weinig structuur in voorkomt.

Vroege supercell in het Ruhrgebied, bron: Duitse weerdienst

Halverwege de middag is het wachten begonnen, maar dat duurt niet lang. Boven Centraal- Frankrijk is een nieuw buiengebied in ontwikkeling, dat daar plaatselijk alweer voor flink wat schade en overlast zorgt. Ditmaal vooral door het optreden van (zeer) zware windstoten. Het buiengebied ligt op ramkoers met Nederland. Door dat eerdere MCS zijn de temperaturen verder naar het noorden echter wat achter gebleven, niet alleen in Nederland maar ook in België en Noord-Frankrijk. Pas verder naar het oosten (regio Ardennen/Ruhrgebied) is het tropisch warm en daar is de vereiste convectietemperatuur regionaal wel bereikt. De zware buiencluster die vanuit Frankrijk naar het noorden koerst neemt in het koudere gebied dan ook in activiteit af… en wederom, net als 27 juli 2013, lijkt het uit te draaien op een misser. Vervolgens gebeurt er tot omstreeks 17.00 uur eigenlijk niet veel meer. Geen enkele reden om dus vroegtijdig de auto in te stappen, al voelt het Roergebied wel ‘goed’ aan.

Niet voor het eerst blijkt waarom je vaak je gevoel moet volgen. Tussen 17.00 en 17.30 uur ontstaat, op de outflow-boundary van het Franse buiencomplex, een nieuwe zware onweder midden op de Ardennen. Waarschijnlijk heeft een stukje orografie hierbij geholpen, ofwel: het laatste zetje lijkt te zijn gegeven door de heuvels. Deze onweersbui vormt zich direct tot een supercell. Wat we vaker zien gebeuren is dat wanneer de eerste CB door de inversie heen is gebroken, er spoedig meer volgen. Binnen no time is een hele lijn met zware onweersbuien ontstaan, die helemaal reikt vanaf Brussel tot tegen de grens met Luxemburg. Het zwaarste gedeelte gaat duidelijk op Zuid-Limburg af, dus ik spring de auto in om naar het zuiden te rijden. Intussen heeft het KNMI een weeralarm (code rood) afgegeven voor Limburg, maar dat heeft vooral te maken met het festival Pinkpop dat gaande is in Landgraaf. En die regio zou inderdaad wel eens een klapper kunnen maken de komende uren.

Ontwikkelende shelfcloud met golvende structuren, 9 juni 2014 rond 18.00 uur (Roermond, Limburg)

Al tussen Venlo en Roermond worden zeer woelige structuren zichtbaar in de bewolking, waarna aan de horizon een ontwikkelende shelfcloud zichtbaar wordt. Nog wel vrij rommelig, maar de buien ‘leven’ dan ook pas korte tijd. Vooral de groene kleuren zijn heel bijzonder om te zien en springen echt van het netvlies af. Soms schiet in de verte ook al een blikseminslag vóór de wolkenkraag uit omlaag tegen de aarde. Om te voorkomen dat we snel middenin de neerslagkern terecht komen, besluiten we net voorbij Roermond van de snelweg te gaan en binnendoor oostwaarts richting Koningsbosch en Duitsland te rijden. Pal op de grens gaan we even stilstaan om de buien te laten naderen. Er worden steeds meer blikseminslagen zichtbaar en enkele exemplaren vallen mooi op beeld. Dat levert fraaie plaatjes op in combinatie met een granenveld!

Zwaar onweer bij Koningsbosch, Limburg, 9 juni 2014 omstreeks 19.00 uur

Als je gaat bekijken waar de weermodellen in een iets eerder stadium mee kwamen, dan zijn de buien inderdaad zeker 100-130 kilometer zuidoostelijker ontstaan dan eerder verwacht. Dat heeft alles te maken met de buienrestanten die rond het middaguur van Centraal-België naar Oost-Nederland zijn gepasseerd. Het is in die regio’s (potentieel vooraf dé aangewezen gebieden voor het zwaarste onweer) minimaal vier tot vijf graden kouder gebleven, domweg te koud voor het in standhouden van onweer, laat staan voor nieuwe vorming van buien. Maar is dat in deze situatie wel zo erg? Nou, ik denk eigenlijk van niet.

Meerdere weermodellen kwamen de 2-3 runs voordat dit systeem ons land zou aandoen met ongekend noodweer. De beste overlap van onstabiliteit en windschering (>4000 J/kg met meer dan 60kn diepe schering) zou namelijk gevallen zijn boven Nederland, wanneer het overdag zonnig en warm was gebleven. Dergelijke waarden hadden geresulteerd in lokaal extreme windstoten, vergelijkbaar met die van 14 juli 2010. Daar hintte o.a. Harmonie op tot de middag zelf: in de kaarten hieronder zien we een heuse bow-echo verschijnen. Maximaal haalbare windstoten daarbij kwamen zelfs in de buurt van 170-200 km/uur uit. Achteraf zijn we dus vrijwel zeker ‘gered’ door de buienrestanten die precies over ons land trokken.

Neerslagsimulaties Harmoniemodel van 8/6 (18z) en 9/6 (06z), voor maandagavond 9 juni 2014. Bron: KNMI/Buienradar

Uiteindelijk wordt alleen het zuiden van Limburg getroffen door het noodweer en blijft de rest van Nederland gespaard. Na onze locatie bij Koningsbosch rijden we door naar de omgeving van Landgraaf, omdat daar natuurlijk Pinkpop aan de gang is. We doorkruisen onderweg twee actieve bow-segmenten, waarvan er eentje voor flink wat schade en ook best gevaarlijke situaties zorgt door zeer zware windstoten. De hoogst gemeten windvlaag voor ons is uiteindelijk een kleine 100 km/uur, maar tijdens deze buien hebben zich zeker fors hogere windsnelheden voorgedaan. Ook het aandeel blikseminslagen is opvallend hoog. Dat zal bij Landgraaf zeker niet anders zijn.

Omdat het buiten te gevaarlijk is, zetten we de auto heel eventjes op een parkeerplaats en proberen enkele blikseminslagen vast te leggen door de voorruit van de auto. Dat is totaal niet moeilijk: zonder lange sluitertijd (!) slaag ik erin om meerdere foto’s met een, en eentje zelfs met een dubbele inslag vast te leggen. De CG’s vallen werkelijk bij bosjes omlaag.

Dubbele blikseminslag, vastgelegd door de voorruit van de auto (sluitertijd 0,8 sec). Schinveld, Limburg

Uiteindelijk bereiken we Landgraaf niet eens, omdat er teveel schade is ontstaan op en rondom wegen. Door omgewaaide bomen worden zowel N-wegen als kleine landweggetjes afgesloten en sommige huizen hebben ook de nodige schade opgelopen. Even verderop lijkt er dan weer weinig aan de hand in het landschap; de verschillen van plek tot plek zijn enorm. Tom en José, twee teamleden van ons storm chaseteam, wonen in Schinveld en ik besluit daarheen te gaan. De buienlijn volgen heeft met deze schade geen zin meer. Maar zelfs hun huis kan ik niet bereiken, omdat er in de woonwijk verschillende wegen worden geblokkeerd door omgevallen bomen. Dan wordt het de auto een eind verderop parkeren, buiten snel wat plaatjes schieten en door de stromende regen een sprintje wagen. Een nat pak scoren hoort tenslotte bij het vak van storm chaser.

Windschade en versperde wegen in Schinveld, 9 juni 2014 rond 20.00 uur

Intussen blijkt het festivalterrein van Pinkpop EXACT tussen de twee bow-segmentjes van de buienlijn door te zijn gegaan. Dat mag gerust een wonder genoemd worden, zeker omdat deze twee segmenten zich voorbij de grens in Duitsland snel tot een massieve bow-echo vormen. Richting Düsseldorf veroorzaakt dit systeem windstoten tot bijna 150 km/uur en grootschalige zware schade. Dat had ook een half uurtje eerder kunnen gebeuren in Zuid-Limburg. Met meer geluk dan wijsheid komen de festivalvierders dus met de schrik vrij, al zullen veel mensen ter plaatse dat besef niet eens hebben gehad. Dit had gemakkelijk nog slechter af kunnen lopen dan Pukkelpop, waarbij enkele jaren eerder in 2011 bij een sterk vergelijkbare situatie een aantal dodelijke slachtoffers te betreuren was.

Wij gaan bij Schinveld nog even buiten staan om de achterzijde te aanschouwen. Daar zien we dat de rand van het aambeeld van de bui zelfs visueel tegen de bovenstroming richting zuidwest in groeit! Ik kan me niet heugen dat ooit eerder gezien te hebben in eigen land. Ook op de satelliet is het een schoonheid van een plaatje, dat dan wel. Uit het aambeeld schiet af en toe ook nog een blikseminslag, maar het gros trekt snel oostwaarts weg. Een gedenkwaardige weerdag eindigt, die dus nog aanzienlijk slechter had kunnen aflopen in meerdere opzichten. Maar dat besef zal op een later moment vast nog wel sterker worden.

Satellietfoto van 9 juni 2014, rond 21.00 uur. De ‘pannenkoek’ met toppen tot 16km is prachtig zichtbaar. Bron: Sat24

(c) 2014 Wouter van Bernebeek