14 juli 2010

De 'squall line' met extreme windstoten

Eén van de eerste intense setups waar ik bewust op heb gereden, sinds het behalen van mijn rijbewijs (april 2010). De periode 10-16 juli 2010 was een week die tot op de dag van vandaag berucht is. We bevonden ons in een langdurige zuidelijke stroming met de straalstroom voor de deur en een sturende depressie bij de Golf van Biskaje. Maar liefst vier heftige onweerssituaties in een tijdsbestek van slechts zes dagen treffen Nederland en omgeving, waarvan de meest extreme op woensdag 14 juli viel. Deze setup vond plaats in een zogenaamde Spaanse pluim waarbij thermische lagedrukgebieden zich in de warme vochtige lucht boven Frankrijk konden ontwikkelen. Op de 14e juli passeerde koufront ons land met de meest gunstige timing die voor zwaar onweer denkbaar is.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Malden – Nijmegen – Cuijk – Malden
Landen: Nederland
Afstand: 30 kilometer

Max gemeten windstoot:
117 km/uur

Link Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=52-UHnSuX_o

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

In de avond van 13 juli komt een lagedrukgebied nabij de Pyreneeën tot ontwikkeling in de hete (sub)tropische lucht. Dit laag markeert de grens met polaire, veel koudere lucht aan de achterzijde. De koers is aanvankelijk met circa 50 km/uur NNO-waarts in de richting van West-Europa. Naarmate het systeem verder Frankrijk intrekt, komt het onder invloed te staan van de linkeruitgang van de jet en dat zorgt voor forse versnelling én activatie van de buien: er vormt zich binnen enkele uren een scherpe buienlijn prefrontaal aan de voorzijde van het koufront. Dit verschijnsel wordt ook wel 'squall-line' genoemd. Bovendien warmt het overdag flink op voor het buiencomplex uit, zo ook in Nederland. Op woensdagmiddag 14 juli is het landinwaarts op grote schaal 28 tot 30 graden en in het noorden van Frankrijk zelfs nog iets warmer. Omstreeks 15.00 uur bereikt de squall-line de grens Frankrijk-België met de grootste intensiteit tussen Couvin en Rochefort (westelijke Ardennen). Daar worden direct al zeer zware windstoten van 100-130 km/uur bereikt en bizarre wolkenformaties zoals ze in jaren niet gespot zijn.

Op de kaarten hieronder staat een weergave van het thermische lagedrukgebied zoals waargenomen omstreeks 17.00 uur. De kern van het laag trok grofweg van Brussel naar Noord-Limburg met de onweersbui pal erachter. Rechts zijn 13 radarbeelden (met elk vijf minuten tussentijd) over elkaar gelegd om de koers te mooi op één kaart te duiden. Prachtig zichtbaar is ook hoe de buienlijn zich in twee segmenten voort beweegt.

Weerkaart weersymbolen/wind/luchtdruk en radar-overlay (13 frames), 14 juli 2010  -  bron: KNMI

Intussen nadert de namiddag en ben ikzelf al in opperste staat van paraatheid vanuit mijn woonplaats Malden, bij Nijmegen. De zon schijnt volop en de temperatuur ligt op circa 30,5 graden, er lijkt geen vuiltje aan de lucht. De enige actuele radar die in deze tijd beschikbaar is, laat echter het snel groeiende buiencomplex dat dwars door België dendert per nieuwe tijdstap steeds beter zien. De snelheid van de buien bedraagt al ruim 100 km/uur (!) en het zal echt niet lang meer duren alvorens de eerste ijskappen in zicht komen aan de zuidelijke horizon. Vanuit de regio Luik verschijnen omstreeks 17.15 uur apocalyptische beelden van de voorzijde van de buien: een woeste arcuskraag gaat eraan vooraf. Eentje die absoluut niet gemist mág worden! Toch gebeurt er iets onverwachts: de buienlijn breekt vlak voor de grens met Nederland in twee losse segmenten, een westelijke en een oostelijke. De twee zijn nog wel met een stuk minder intense neerslag met elkaar verbonden. Het oostelijke segment krijgt qua koers een ietwat oostelijke afwijking en koerst richting Duitsland en de Achterhoek, terwijl het westelijke segment naar het rivierengebied trekt. Uitgerekend de regio Nijmegen dreigt precies er tussenin te vallen en daarom stap ik in de auto om de westelijke te onderscheppen. De squall-line in het oosten oogt weliswaar een stuk interessanter, maar door een flinke file op snelweg A73 (avondspits) is dat tegen 17.30 uur niet meer haalbaar gezien de enorme verplaatsingssnelheid van de buien. En je moet voorkomen dat je onderweg in de auto verrast wordt.

Een klein kwartier rijden naar het zuidwesten en ik sta pal op de zuidoost kant van het westelijke buiensegment. Tussendoor komen via de radio steeds meer berichten binnen van noodweer in het zuiden van Limburg en Brabant waar her en der flink wat schade is veroorzaakt door voornamelijk de windstoten.

Weerkaarten met satellietweergave en radarbeelden van 14 juli 2010, tijd 17.00 en 18.00 uur  -  bron: KNMI

Ik sta rond 17.40 uur op een locatie langs de Maas vlakbij Cuijk, in het oosten van Brabant. Mijn doel is dus om het uiteinde van het westelijke buiensegment te pakken, dus net naast de 'onderbreking' in de lijn. Aan de zuidelijke horizon worden al lichtflitsen zichtbaar wanneer ik de camera aan het opstellen ben, maar het is aanvankelijk te heiig om de structuur van de arcuskraag meteen te kunnen waarnemen. Snel de windmeter op het dak van de auto plaatsen en dan volledige focus op het naderende noodweer. Spoedig schieten meerdere blikseminslagen (CG+) tientallen kilometers voor de arcus uit, dus besluit ik al vrij snel (als onervaren chaser) om de auto in te stappen. Zou ik dat tegenwoordig ook nog doen? Waarschijnlijk niet.

In de minuten die volgen komt een woeste arcus op me afstormen, al is de structuur wel iets minder angstaanjagend dan bijvoorbeeld de beelden vanuit de regio Luik lieten zien. Dan was het oostelijke buiensegment wellicht toch beter geweest. Echter: het is absoluut zwaar onweer en tijdens passage van de arcus buigen de bomen in de verte krom. Een enorm gustfront nadert met zeer zware windstoten: in de verte zie ik meerdere bomen na elkaar tegen de vlakte gaan en enkele seconden later klapt de eerste windstoot tegen de auto. Nadien blijkt mijn windmeter een maximale vlaag van 117 km/uur geregistreerd te hebben, direct de hoogste windstoot die ik tot dan toe ooit gemeten heb (harder dan bijvoorbeeld tijdens de zware storm van januari 2007). Deze windstoten duren echter kort, want slechts twee minuten later is de meeste wind alweer gaan liggen. Daarna volgt enkele minuten stortregen, blikseminslagen weet ik verder niet meer te spotten.

Naderende arcuskraag van de buienlijn, Oost-Brabant, 14 juli 2010 rond 17.50 uur

Onderschatting van de treksnelheid van buien is iets dat vaker voorkomt, zeker bij dit soort uiterst dynamische situaties. Uiteindelijk trok de oostelijke onweersbui op de squall circa 30 kilometer ten oosten van Nijmegen langs en vormde daar een scherpe 'knik' in de lijn. Het is deze knik, ook wel bow-echo genaamd, die extreme windsnelheden heeft veroorzaakt in een strook van het Limburgse Neerkant, langs de Duitse plaats Kleve naar het dorp Vethuizen in de Achterhoek. Binnen een smalle strook zijn daar vermoedelijk windstoten tussen 150 en 200 km/uur voorgekomen. Bij Kleve en Emmerich zijn honderden bomen omgewaaid/ afgeknapt en ook enkele daken van huizen gevlogen. In de omgeving van Vethuizen ging een drietal elektriciteitsmasten omver en daar vielen helaas ook enkele dodelijke slachtoffers, toen een camping geraakt werd door de extreme windsnelheden. Intussen werden ook op de westelijke onweersbui enorme winstoten gemeten: bij Homoet in de Betuwe ruim 145 km/uur. Toch was daar sprake van kleinschaliger schade dan op het oostelijke gedeelte.

Al met al een vrij bizarre eerste 'solo' chase, die meteen bijna alle risico's en gevaren van dergelijk noodweer liet zien. Zonder nog veel ervaring ben je een stuk voorzichtiger, iets wat in de loop van de jaren langzaam afneemt. Ook al blijft veiligheid natuurlijk altijd voorop staan! Naarmate je dit soort zware buien beter leert kennen en het ‘gedrag’ ervan herkent, weet je op een bepaald moment sneller wat je kunt verwachten.

Hieronder nog enkele foto’s van de stormschade, veroorzaakt door de oostelijke onweersbui in de omgeving van Kleve. In Nederland zelf werd voor tientallen miljoenen euro’s schade veroorzaakt door het noodweer, dat feitelijk alleen het (uiterste) zuidoosten van Nederland aandeed. Deze situatie had bij een iets gewijzigde koers nog veel slechter kunnen aflopen.

Stormschade in de omgeving van Kleve, oost van Nijmegen, 15 juli 2010

(c) 2010 Wouter van Bernebeek