23 oktober 2022

Bijzondere tornado in Noord-Frankrijk

Na een extreem droge zomer en verschillende mooie onweersbuien begin september, krijgen we vandaag een soort bonus-setup op convectief gebied. In een forse ‘Spaanse pluim’ wordt zeer warme vochtige lucht vanuit het noorden van Afrika aangevoerd. Waarschijnlijk gaat het gros van de onweersbuien Nederland niet bereiken, maar dat hebben we dit seizoen vaker gezien. Vooral in Frankrijk staat vanmiddag en vanavond een zeer dynamische buiensituatie op het programma, waarbij een of twee supercellen en wellicht zelfs een tornado mogelijk zijn. We vertrekken nogal vroeg, want de daglichtperiode is kort en dat gaat ten koste van de levensduur van de buien.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Lille – Amiens – Dury – Barastre – Bertincourt – Cambrai – Denain – Bergen – Nijvel – Antwerpen
Landen: Nederland, België, Frankrijk
Afstand: 1400 kilometer

Max gemeten windstoot: 
60 km/uur

Link Youtube video:
 - 

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

We bevinden al enkele dagen in een krachtige zuidelijke stroming. Vanuit het westen nadert spoedig een koufront met aan de voorzijde de vorming van een thermisch lagedrukgebied ten zuidwesten van Parijs. Een veld met forse windschering (tot 65-70 knopen op 0-7km) overlapt met de relatief matige onstabiliteit van 900-1200 J/kg. Dat is echter voldoende in evenwicht voor het ontstaan van zware buien. Wanneer cellen met name langs de thermische vore vanaf de grond zich ontwikkelen, pakken deze een maximale hoeveelheid CAPE/SHEAR op. Bovendien zorgt de linkeruitgang van de jet voor extra forcering en dynamiek. Dat kan leiden tot buien met het convectietype supercell en daarbij is in het meest ‘ideale’ geval een tornado mogelijk. De kans op langdurig geïsoleerde buien lijkt niet groot, waardoor we vrij zuidelijk moeten reizen. Uiteraard is het doel die ene mooie vrijstaande bui met structuur, maar we beseffen ook dat het geen hartje juni is. Onze verwachtingen zijn niet al te hoog.

T850 (afwijking t.o.v. gemiddeld) en 500 hPa wind in knopen, model GFS (bron: Pivotal Weather)

Omstreeks 11.45 uur vertrekken we uit de regio Nijmegen met vier mensen. Een tweetal mede storm chasers is zelfs uit Drenthe komen afreizen om deze trip mee te maken als afsluiting van het seizoen. Ons doelgebied ligt aanvankelijk in de omgeving van Lille, waar onder andere het Nederlandse weermodel Harmonie40 de zwaarste buien berekent. Andere uitvoer (zoals bijvoorbeeld WRF en Arome) zitten echter nog een stuk zuidelijker, waardoor de kans bestaat dat we nog enkele uren door moeten rijden.

KNMI weerkaart voor zondagmiddag 23 oktober 2022, omstreeks 14 uur

Het is zondag, bovendien herfstvakantie en daardoor gaat de trip erg voorspoedig. Even na 15.30 uur staan we op een parkeerplaats ten oosten van Lille. Tegen die tijd zijn de eerste zware buien actief langs de vore. Die bevinden zich wel ver weg: helemaal tussen Le Mans en Caen, ruim 200 km verderop in het zuidwesten. Met de huidige stormmotion (dik 80 km/uur) duurt het nog meer dan twee uur tot de eerste mogelijke actie. Natuurlijk kunnen we hier nu blijven staan en wachten tot het onweer dichterbij komt, maar we kiezen zoals vaker voor de meer ‘aanvallende’ strategie: nog minstens vijf kwartier zuidwaarts rijden, de buien tegemoet. Als alles volgens plan loopt, moeten we de meest oostelijke supercell in de omgeving van Amiens spotten.

Aambeeld van de supercell aan de horizon zichtbaar, noordoost van Amiens rond 16.20 uur

Wij naderen tussen 16.40 en 16.50 uur Amiens vanuit het oosten en houden al een tijdje het enorme aambeeld van de supercell in het oog, recht voor onze neus in WZW-richting. Er moet zich aan de zuidoostzijde een sterkte stijgstroom bevinden, maar die kunnen we vanuit onze positie net niet zien. Er hangt nog een neerslagscherm tussen. Rond 17.20 uur nadert de bui Amiens en hebben wij onze positie ingenomen zuid van de stad. Het gordijn van regen en zelfs hagel schuift opzij en vervolgens krijgen we zicht op een uitzonderlijk dynamische wallcloud. De plukken fractus vliegen alle kanten op en meerdere malen ontstaat in de verte een funnel, die ook weer direct lijkt op te lossen. Op dat bewuste moment is vlak achter het gedeelte waar wij zicht op hebben een tornado aan de grond, maar dat beseffen we hier nog niet. Wellicht maar goed ook, want de wallcloud ligt op ramkoers met onze locatie.

Supercell nadert Amiens, met onze positie recht onder Amiens. Radarbeeld via 'Chroniques Chaotiques'

Dan gebeurt er iets ontzettend vervelends. Net wanneer de wallcloud beter in beeld komt, doemt een forse uitzakking vanuit de neerslag op. Dat moet de tornado zijn. Dit is het eerste punt waar we de slurf weliswaar lastig, maar wel duidelijk spotten. Dan dat vervelende feit: uitgerekend nu ontstaat pal op de oostkant van de supercell een nieuwe bui. Binnen een minuut begint het te stortregenen en het zicht op de naderende wall/tornado is direct weer verdwenen. Omdat de supercell nog altijd een hook-echo bevat, rijden we vlug via Amiens oostwaarts voor de bui uit. De tolpoorten zorgen voor enige vertraging, waardoor de bui ons met hoge snelheid nadert. Een schampschot met de wallcloud is het gevolg. Eenmaal op de snelweg zien we boven een buitenwijk van Amiens iets bizars: de tornado, prachtig in beeld! Wellicht deels verscholen in zware neerslag, maar daar hebben we vanuit onze positie weinig last van. Helaas is het zicht niet optimaal, want meerdere bossen passeren terwijl we rijden. Maar tijdens enkele momenten met uitzicht op de opvallend brede slurf (bijna wedge-achtig) weten we onderstaande plaatjes te schieten. Het is onze eerste tornado sinds 24 mei (Texas) die we spotten; in Europa zelf gaat het voor mij persoonlijk zelfs om de eerste overtuigende tornado sinds 2013 die ik tref. Een zeer bijzonder moment zo laat in het seizoen!

Tornado (EF-2/3) pal naast de Franse stad Amiens, 23 oktober rond 17.50 uur

Het aanzicht tegen de tornado is nogal indrukwekkend, ook al kunnen we er visueel slechts flitsen van oppikken. Rondvliegend puin is waar te nemen, daarvoor is de afstand net te ver. Wel spot ik één of twee felle blauwachtige lichtflitsen. Eerst vat ik die als bliksemontlading op, maar het zouden zomaar powerflashes geweest kunnen zijn. Dat zijn lichtflitsen wanneer rondvliegend puin in elektriciteitskabels terecht komt. Even later werden hetzelfde soort felle flitsen waargenomen langs een hoogspanningslijn tussen de dorpen Miraumont - Bihucourt, circa 40 kilometer ten noordoosten van Amiens.

Na enkele minuten neemt het zicht op de tornado af. Wij rijden namelijk op de snelweg naar het oosten, terwijl de supercell noordoost beweegt. Ons doel is om 20 km oostwaarts en dan recht noord te rijden, waardoor we over een minuut of 20-25 opnieuw op de zuidkant van de bui moeten staan. Het aambeeld van de supercell is zeer compact en smeert zich ook amper uit. Aan de voorzijde komt tijdens onze race naar het noorden steeds meer mammatus voor. Het zonlicht dat schuin voorlangs het aambeeld valt maakt dit plaatje compleet.

Aambeeld van de supercell met mammatus, zuid van Lille, 23 oktober rond 18.05 uur

Vanaf 18.10 uur krijgen we de supercell langzaam weer beter in zicht. De zuidzijde is vrijwel helemaal vrij van neerslag geworden en midden onder de stijgstroom is in de verte opnieuw een forse uitzakking zichtbaar. Als we het knooppunt van snelwegen bij Barastre naderen lijkt de uitzakking zelfs de grond te raken, maar helemaal goed zichtbaar is dat niet. Na de Franse staatskas nog wat verder gespekt te hebben bij het tolpoortje, rijden we de eerste de beste heuvel op voor uitzicht op de zuidoostzijde van de supercell. Ons beeld valt precies tegen de onderkant van de stijgstroom, waar zich in het midden een soort slurf onder bevindt. Het ding beweegt dynamisch van links naar rechts. De afstand is te groot voor het waarnemen van eventueel puin. We zeggen luidkeels tegen elkaar: de derde maal dat we deze tornado spotten! Op het radarscherm klopt de positie van deze tornado en het couplet misschien niet helemaal, maar wat zou dit anders moeten zijn? Voor fractus is het wel heel ‘glad’ gevormd…

Mogelijke tornado west van Barastre (kijkrichting Bihucourt), Noord-Frankrijk, 23 oktober rond 18.20 uur

Goed, het lijkt er natuurlijk heel zuiver eentje. Maar met alle radar- en dopplerbeelden in ogenschouw nemend laten we deze melding even in het midden wat betreft een officiële tornadowaarneming. De bui zelf is nog steeds zeer actief en produceert nu ook meerdere blikseminslagen na elkaar, voornamelijk aan de voorzijde van de neerslagkern. Willen we er nog enigszins voor blijven dan moeten we nu echt naar het noordoosten gaan rijden richting België. De treksnelheid van de bui ligt inmiddels rond de 100 km/uur en dat maakt het zeer lastig om nog de mooie schone voorzijde bij te halen. Deze storm chase is natuurlijk allang geslaagd, al ben je daar met zo’n indrukwekkende wolkenpartij voor je niet echt mee bezig.

Supercell met mogelijke tornado west van Barastre / Bihucourt, Frankrijk, 23 oktober om 18.20 uur

Noordoostzijde van de supercell (schuin achter ons), west van Barastre, 23 oktober om 18.25 uur

Tegen 19.00 uur bereiken de onweersbuien de Belgische grens om daar met volle vaart door te denderen. Met name het meest oostelijke gevaarte, dat wij al meer dan twee uur volgen, tikt nog steeds stevig door. Tussen de plaatsen Cambrai en Denain, verder doorlopend richting Bergen (B), produceert de supercell een groot aan plussers aan de voorzijde van de cell. Vermoedelijk een signaal dat de fut heel langzaam toch een beetje eruit begint te raken. Eén inslag doet zich links naast onze auto voor, ongeveer op een kilometer afstand. Deze ontlading pulseert een aantal keer fel en het plasma van de ontlading brandt zelfs nog een tijdje na in de lucht. Ongekend fraai! Duidelijk minder fraai is dat dit gebied erg bosrijk is en we eigenlijk geen gunstige stek kunnen vinden om beelden te maken. En dat is erg zonde, want er gebeuren bijzonder fotogenieke dingen tijdens deze fase.

Intussen is het aambeeld nog steeds heel compact, maar de tophoogte van de wolk neemt wel geleidelijk af. Bij het invallen van de duisternis trekt de onweersbui een gebied in met steeds minder windschering, waardoor het in België zo geen supercell meer is. Tot diep in het Nederlandse rivierengebied blijft er echter onweer voorkomen. Wij doen bij Nijvel (zuid van Brussel) nog een ultieme poging om enkele mooie plaatjes te maken, maar de bui hangt eigenlijk al te ver weg.

Uiteindelijk blijkt weermodel Harmonie de koers en timing bijna perfect bij het juiste eind te hebben gehad. In de berekening trokken de zwaarste buien over het westen en noordwesten van Frankrijk, om omstreeks 19 uur België te bereiken. Daarna zou de intensiteit afnemen en dat is exact zo verlopen. Arome had sommige cellen iets te ver in het warme gebied liggen.

Radarsimulaties van Harmonie en Arome (06z runs) voor zondagavond 23 oktober 17z en 18z (bron: H40 en WXcharts)

De tornado die we meerdere keren hebben waargenomen en vastgelegd, blijkt een zeldzaam extreem geval te zijn geweest. Het schadespoor bedraagt, met wat kleine onderbrekingen, maar liefst bijna 150 kilometer (!) te bedragen. Dat is voor Frankrijk een nieuw recent record. In het dorp Bihucourt, waar wij vanaf onze laatste locatie aan de horizon over uitkeken, heeft de hoos gigantische schade veroorzaakt. Op dat moment ging het vermoedelijk om een EF-3 tornado met windsnelheden van circa 230 km/uur. Daken zijn van huizen getrokken, auto’s opgetild en veel natuur is volledig verwoest. Het doet ons denken aan de tornado waar we vlakbij stonden in juni 2021 in Tsjechië bij de plaats Hodonín, al was dat exemplaar nog wel iets zwaarder. Het is al met al een gedenkwaardige weerdag geworden, maar ook een zeer heftige weerdag voor alle mensen die getroffen zijn door het natuurgeweld.

Bliksemregistratie met het pad van de 'Bihucourt tornado'. Bron afbeelding: Météo60

Op de terugweg rijden we nog even langs Antwerpen, om een bezoekje te brengen aan een Belgisch teamlid van ons clubje, Brent. Daar mengt Philippe zich niet veel later ook nog bij, die helaas moest werken en zodoende net te laat aankwam om de supercell nog in volwassen stadium te aanschouwen. We praten even bij, laten wat beelden over en weer zien en rijden dan terug naar het oosten van Nederland. Begin van maandagnacht komen we thuis aan en hebben we een kleine 1400 kilometer binnen 15 uur tijd op de teller gezet. Dat is uiteraard inclusief de kilometers die onze vrienden vanuit Drenthe hebben gemaakt.

Een dag later doen we een nabeschouwing van de storm chase, onder andere met de bliksemdetectiekaarten van Lightningmaps. Hierbij ontwerpen we een soort accumulatiekaart met alle bliksemontladingen die zijn voorgekomen op zondag 23 oktober tussen 2.00 uur en middernacht. Uiteindelijk zijn over het totale gebied ruim 53.500 ontladingen opgetreden, waarvan verreweg het meeste boven Frankrijk. Ook de cluster met onweersbuien pal op het koufront, vanaf Normandië naar de Engelse zuidkust, springt in het oog. Daar was blijkbaar ook flink wat energie voorradig om de buien stevig te laten ontwikkelen. Al zijn in die regio dan weer geen supercellen voorgekomen.

Maar wat het meest opvalt is de langlevende rightmover supercell die wij onderschept en gevolgd hebben. Gemarkeerd langs de paarse lijn. Enkel deze geïsoleerde bui heeft over een afstand van ruim 700 (!) kilometer non-stop bliksemontladingen geproduceerd en bovendien dus lange tijd een tornado. Ook kwamen flinke hagelstenen uit de kern omlaag. Een extreem geval en helemaal voor de tijd van het jaar. Zo laat in het onweerseizoen mag je zoiets gerust uniek noemen. En als toetje weet ik op de allerlaatste stuiptrekking van de ex-supercell vanuit mijn eigen dorp bij Nijmegen de laatste bliksemflits vast te leggen! Om 00.20 uur, liefst zes uur na de tornado bij Amiens…

Bliksemdetectiekaart van zondag 23 oktober 00-23utc, met de rightmover supercell gemarkeerd. Bron kaart: Lightningmaps

Laatste bliksemontlading van de ex-supercell bij Nijmegen, omstreeks 00.20 uur, 6 uur na de tornado bij Amiens!

Het onweersseizoen van 2022 is met deze uitzonderlijke situatie in stijl afgesloten. Vooral juni was een absolute topmaand in delen van Europa: vooral Frankrijk heeft ons dit jaar veel gebracht. Ondanks een gapend gat met droogte en hitte tussen begin juli en begin september. Na de winter zijn we zeker weer van de partij met nieuwe buienjachten en hopelijk spectaculair beeldmateriaal!

(c) 2022 Wouter van Bernebeek