27 juni 2020

Eerste supercell van het jaar in Groningen

Het is een warme week met tropische temperaturen: in het zuidoosten van Nederland heerst een regionale hittegolf. Van stabiel zomerweer is overigens weinig sprake. Onder invloed van thermische lagedrukgebieden wordt de opbouw van de atmosfeer van tijd tot tijd zeer onstabiel. Daardoor kunnen zich soms zware buien vormen met onweer, hagel en wateroverlast. Op vrijdag 26 juni vinden de zwaarste buien plaats in het midden en zuiden van Nederland, maar die zijn nog niet echt dynamisch getriggerd (relatief zwakke windschering). Op 27 juni verandert die situatie: door een inkomende linkeruitgang van de jet neemt de dynamiek dan fors toe, al valt de beste overlap wel in een zeer beperkt gebied. Alleen Groningen en Drenthe maken in principe kans op zwaar onweer, mogelijk zelfs van het type supercell. Wij begeven ons al in de ochtend richting het noordoosten van Nederland om deze situatie te chasen.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Nijmegen – Assen – Eelde – Windschoten – Finsterwolde – Veendam – Nijmegen
 
Landen: Nederland
Afstand: 600 kilometer

Max gemeten windstoot: 
70 km/uur

Link Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=QJ3pi-126po

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Het is vrijdagmiddag 26 juni. De thermometers wijzen circa 32 graden aan, gecombineerd met een dauwpunt van ruim 23 graden is het ontzettend broeierig buiten. Omstreeks 16.00 uur transformeren de eerste forse stapelwolken zich tot onweersbuien: deze hangen vrijwel stil boven het gebied waar ze ontstaan en regenen vervolgens helemaal uit. Op sommige plekken valt uit deze single cellen meer dan 60 mm neerslag. Ook komt her en der een downburst (valwind) voor, waardoor met name in het midden en oosten van Brabant wat schade wordt veroorzaakt. Wij staan zelf in de buurt van Tilburg en zien daar een forse valwind vanaf enige afstand tegen de grond slaan. Deze cell produceert tegelijkertijd enkele blikseminslagen vlak naast de locatie van de valwind. Dat levert bijzondere beelden op. Noemenswaardige structuur bevatten de buien verder nauwelijks; het is visueel vooral een grijze bedoeling. Klassiek op een setup met meer dan 2000 J/kg CAPE en slechts 10-15 kn aan effectieve windschering. Vooral enorm veel water en wat bliksem vormen hiermee de aandachtspunten.

Downburst met blikseminslag bij Tilburg, vrijdag 26 juni 2020

Ons oog valt echter vooral op de situatie voor morgen, 27 juni. Een kortgolvige trog nadert vanuit het zuidwesten en zal zaterdagmiddag en -avond ons land passeren. De linkeruitgang van de jet valt dan vrijwel perfect onder het thermisch lagedrukgebied, dat zich morgen boven het uiterste noordoosten van Nederland bevindt. Daar vooruit waait een zwakke zuidoostelijke wind, waarmee vrij droge (sub)tropische lucht wordt aangevoerd. Pal op de thermische vore kunnen vervolgens zware buien ontstaan. Waarschijnlijk hooguit twee of drie in aantal, maar die ontwikkelen zich dan wel veel krachtiger dan vandaag. CAPE ligt weliswaar iets lager met 1600-1800 J/kg (het wordt ook een stuk minder warm), maar de effectieve schering bedraagt met ruim 40kn (en 20kn 0-1 km shear) voldoende voor de vorming van een supercell. Een enkel exemplaar zou zelfs kortdurend een tornado kunnen genereren. Ook grote hagelstenen (tussen 3 en 5 cm) behoren tot de mogelijkheden. Er heerst alleen nog wat onzekerheid of deze buien nog wel binnen de Nederlandse grens vallen. Bij een klein verschil qua timing zou het zomaar Noordwest-Duitsland kunnen worden. Dat gebied ligt iets lastiger vanwege een huidige coronaregels. Veel zal afhangen van eventuele buienrestanten die in de ochtend nog passeren. De convectietemperatuur van een graad of 27 moet namelijk gewoon haalbaar zijn.

Weerkaarten (luchtdruk, 500 hPa str. en 850 hPa wind) voor zaterdag 27 juni 2020 18z (GFS/Wetter.de)

Weerkaart met frontenanalyse voor zaterdag 27 juni 2020/12z (KNMI)

In de ochtend van 27 juni zien we dat een groot deel van Nederland geheel zonnig erbij ligt, in tegenstelling tot eerdere verwachtingen. Alleen boven het zuidwesten hangt een band bewolking (de vore) en het koufront kenmerkt zich door een smalle lijn met buiige regen voor de Belgische kust. Dat neemt het laatste restje twijfel weg: we gaan ervoor! Omstreeks 10.00 uur rijden we weg vanuit Wageningen en tegen 12.30 uur staan we al vlakbij Assen. Daar 'meeten' we met een paar andere storm chasers, alvorens de eerste CB's de lucht ingaan rond 13.45 uur. Overigens betreft dat niet de buien waarvoor we naar hier zijn gekomen. Deze cellen ontstaan prefrontaal voor de thermische vore uit, maar daar is nog niet genoeg forcering aanwezig om de inversie te doorbreken. Uit enkele stijgstroompjes valt soms wat regen, zijn een paar vage rommels hoorbaar en vervolgens storten deze buitjes snel weer in. Gelukkig heeft dit spul nauwelijks effect op de temperatuur.

Radarsimulatie van Harmonie40 voor zaterdag 27 juni 2020, 14z/16u

De situatie verandert rond 14.20 uur. De thermische vore nadert en we zien aan de groeiende stapelwolken dat de hoeveelheid windschering momenteel fors toeneemt. De wat hogere exemplaren staan meteen schuin en ook de treksnelheid is een stuk omhooggegaan ten opzichte van vanochtend. Het windmaximum zou pas eind van de middag passeren, maar lijkt nu al te arriveren. Op de vore bevinden zich enkele kleine onweersbuien, waarvan we de tweede cell langs een lijn opwachten ten westen van Assen. Tegen 14.45 uur gebeurt er iets onverwachts: ineens ploft pal op de oostzijde van de 'oude' buien een nieuwe, veel forsere cell. We zien de stijgstroom noord van ons omhoog knallen en op de bliksemdetectie pakt deze bui direct meer dan 50 ontladingen per minuut. Niet veel later begint de cell een beetje te rightmoven, ook al is dat effect nog niet heel sterk zichtbaar. We staan dan ter hoogte van Eelde, pakken direct alles in en rijden zo snel als mogelijk noordwaarts naar Groningen en nemen daar snelweg A7 oostwaarts richting de Duitse grens. Gelukkig is de cell bij initiatie ons nog niet volledig gepasseerd, waardoor we nu relatief eenvoudig aan de kern kunnen ontsnappen. Nu treffen we bij Groningen slechts een schampschot met wat tropische regendruppels en kleine hagel. Vijf minuten later en we waren waarschijnlijk gezien geweest. Bij de plaats Winschoten verlaten we de snelweg om nog een stukje noord te verplaatsen, want de onweersbui volgt een nogal noordelijke koers. Bij het piepkleine Groningse dorpje Finsterwolde nemen we positie in tussen de uitgestrekte granenvelden. Het uitzicht is hier werkelijk fantastisch! Dat kennen we bij ons in Limburg op de meeste plaatsen niet. Wat op deze stek in de volgende 15 tot 20 minuten allemaal staat te gebeuren hadden we absoluut niet verwacht...

Radar- en velocitybeelden van de supercell bij Finsterwolde, 27 juni 2020 (bron: DWD/radar Borkum)

We hebben ongeveer 15 kilometer voorsprong op de bui genomen en dat is maar goed ook. Binnen vijf minuten wordt een forse uitzakking zichtbaar op de zuidoostkant van de cell, die duidelijk visueel en bovendien steeds sneller roteert. Deze ontwikkelende wallcloud trekt uiteindelijk op amper anderhalve kilometer (!) voor ons langs over de uitgestrekte weilanden en granenvelden. De basis hangt laag, ontzettend laag, vermoedelijk echt maar een paar honderd meter boven de grond. Even denken we een funnel te zien, maar die lost binnen luttele seconden weer op. Met een stevige wind in de rug (inflow, veelal uit oost tot zuidoost) is het een vrij bizarre situatie. Qua bliksem valt het daarentegen mee: inslagen spotten we niet, maar dat is geen probleem met het oog op onze veiligheid. Uiteraard blijven we tijdens deze passage namelijk buiten staan. In combinatie met het contrastrijke graan maak ik hier vermoedelijk dé beelden van dit seizoen. Niet veel later zou deze bui vlakbij Emden voor een tornado zorgen. Dat heeft ons geenszins verbaasd: die slurf had ook zomaar bij Finsterwolde kunnen ontstaan. Het stadium van de supercell bleek daarvoor echter nog net te pril.

Wallcloud in ontwikkeling van afstand, Finsterwolde (Gr) 27 juni 2020 rond 15.05 uur

Wallcloud van dichtbij boven het dorp Finsterwolde (Groningen), 27 juni 2020 tussen 15.10 en 15.13 uur

Na passage van de wallcloud, die we niet verder kunnen volgen bij gebrek aan goede wegen, blijven we op onze locatie staan voor de neerslagkern. Een 'full hit' wordt het niet; de meest intense kern passeert 500 tot 800 meter noord van ons. Hieruit vallen hagelstenen van 4 tot 6 centimeter doorsnede. Gewassen worden verwoest, andere akkers in de nabijheid raken flink beschadigd. Zodra de neerslag gepasseerd is komen meerdere boeren direct de schade op hun akkers opnemen. Met twee boeren kijken we even mee en sturen hen later beelden toe van de supercell voor hun verzekering. Bij ons vallen hagelstenen met een doorsnede van maximaal 3 tot 4 centimeter... net klein genoeg om geen schade te veroorzaken aan de auto. Ook naast onze standplaats zijn veel stukken graan platgeslagen en kapot gehageld. Deze bui is met recht een kleine, maar ronduit venijnige supercell geworden. En dat binnen een tijdbestek van nog geen half uur.

Hagelstenen en schade aan akkers en gewassen, Finsterwolde (Groningen), 27 juni rond 16.00 uur

Het is inmiddels 17.00 uur geweest wanneer we klaar zijn met beelden maken en media inlichten over wat hier is gebeurd. Intussen is de zon alweer gaan schijnen en de temperatuur bedraagt een graad of 25. Zeker warm genoeg om ook het koufront nog in activiteit te laten toenemen. Niet veel later ontwikkelt zich een kleinschalig bow-segment op het koufront en warempel: die volgt vrijwel exact hetzelfde pad als de losse supercell twee uur geleden. We kunnen dus gewoon op onze stek bij Finsterwolde blijven staan. Ook de nadering van dit onweer (vermoedelijk is het op dat moment een embedded supercell) is spectaculair: er volgen veel meer blikseminslagen en de radar suggereert opnieuw grote hagel.

Stijgstroom en naderende embedded supercell op het koufront, Finsterwolde 27 juni 2020 (17.20-17.40 uur)

Zodra de arcusachtige wolkenkraag ons passeert neemt de activiteit van het onweer ietwat af. We zien op de radar dat een zuidelijkere cell op de grens van Groningen en Drenthe het stokje min of meer heeft overgenomen: daar neemt de activiteit fors toe, terwijl wij hooguit een gezapig regentje over ons heen krijgen met af en toe nog een verdwaalde blikseminslag. Veelal verscholen in de neerslag. Waarschijnlijk blijkt er in ons gebied toch niet voldoende warmte en/of onstabiliteit meer voorradig. Na een minuut of tien neemt de neerslagactiviteit af en dan is de temperatuur gedaald naar 14 graden. Het koufront is nu echt gepasseerd en dat brengt deze mooie onweerskans ten einde. Na koufrontpassage zien we overigens nog wel wat mammatus aan de achterzijde, maar heel indrukwekkend is dat niet.

In de omgeving van Veendam blijkt de naastliggende bui op dit koufront voor enorme windschade gezorgd te hebben. Hier kwam een downburst omlaag: er zijn vermoedelijk windsnelheden van lokaal om en nabij de 150-170 km/uur voorgekomen. Enkele chasers die ter plaatse de valwind over zich hebben gekregen vermoeden zelfs dat het plaatselijk nog wel harder heeft gewaaid. Er heeft gedurende enkele minuten een soort orkaanwind gestaan (zicht lokaal minder dan 30 meter) die serieuze schade heeft veroorzaakt, met name aan de westkant van Veendam. Enkele beelden komen ons via sociale media onder ogen: we pakken die twintig minuten durende omweg graag mee om te bekijken of het wel echt een valwind is geweest. Ook een tornado behoorde vandaag tot de mogelijkheden, maar dat blijkt zeker niet aan de orde. Kilometers voordat we Veendam binnen rijden liggen de eerste bomen al omver: allemaal van zuidwest naar noordoost georiënteerd. Een teken dat de windstoten over de hele linie uit dezelfde richting hebben staan blazen. Bij een tornado draait de wind rond en zouden bijvoorbeeld omgewaaide bomen juist in verschillende richtingen moeten liggen. Ook het schadegebied is dan aanzienlijk smaller.

Eenmaal bij Veendam treffen we de zwaarste stormschade. Langs een buitenwijk stond een enorme bomenlaan, maar daarvan zijn slechts enkele exemplaren overeind gebleven. De rest heeft deze onweersbui niet overleefd. Ook even verderop in de bebouwde kom is de schade stevig. Brandweerwagens rijden af en aan om omgewaaide bomen en afgewaaide dakpannen en takken op te ruimen. Ook hier ligt vrijwel al het puin in dezelfde ZW-NO georiënteerde richting als eerder langs de rijksweg. Naast schade door de wind is her en der ook nog sprake van wateroverlast, met name op een plaatselijk industrieterrein.

Enkele beelden van de stormschade bij Veendam, 27 juni 2020 tussen 20 en 21 uur

Tegen zonsondergang beginnen we aan de bijna drie uur durende terugreis. Vandaag was onze meest indrukwekkende storm chase in eigen land sinds ten minste 4 juni 2019, toen er sprake was van meerdere nachtelijke tornado’s. De supercell bij Finsterwolde heeft heel wat Groningse boeren helaas hun oogst doen verpesten door grote zomerhagel. Schade vormt natuurlijk altijd een kanttekening aan dit soort facetten van extreem weer, maar vooraf weet je eigenlijk al dat het onder zulke omstandigheden altijd wel ergens kan gebeuren.

(c) 2020 Wouter van Bernebeek