18 juni 2021

‘Wedding cake’ in België, valwind bij Leersum

We hebben een uitzonderlijk koud voorjaar achter de rug: zowel april als mei eindigden circa 3 graden te koud, waarmee het zelfs de koudste periode zo laat in de lente werd sinds jaren '80. Begin mei sneeuwde het zelfs nog even en tot in de tweede week van juni kwam vorst voor. Geenzins een voorjaar waarin het 'chasegevoel' geactiveerd is. Toch blijkt het ook dit seizoen snel te gaan: rond 14 juni nestelt zich een lagedrukgebied bij de Golf van Biskaje, waardoor in een groot deel van Europa de wind zuidelijk wordt. Het levert tropisch warme en vochtige lucht op. Hierin doen zich uiteindelijk meerdere forse onweerssituaties voor, mede door een gunstige ligging van de jet. De eerste setup uit deze serie vindt plaats op vrijdag 18 juni: zowel tijdens de nacht van 17/18 juni als later op de 18e is het risico op dynamisch zwaar onweer groot.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Antwerpen – Reims – Couvin – Florennes – Namen – St-Truiden – Nijmegen – Veenendaal – Amersfoort – Elburg – Heerenveen – Winschoten – Finsterwolde
 
Landen: Nederland, België, Frankrijk
Afstand: 1650 kilometer

Max gemeten windstoot: 
88 km/uur

Link Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=hfik46ZESPA 

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Eerder deze maand (3 juni) hebben we al een storm chase gedaan richting Noordoost-Nederland. Het betrof hier wel een zogenaamde single cell situatie: onweersbuien die dus nauwelijks dynamisch ontwikkeld zijn, maar stil hangende cellen waaruit vooral heel veel regen omlaag komt. In Drenthe, de omgeving van Assen om precies te zijn, leverde dat een wolkbreuk op met ten minste 70-75 mm neerslag binnen een uur tijd. Dat zorgde voor enorme overlast in het nabijgelegen dorpje Ekehaar. Zelfs enkele woningen zijn die avond ondergelopen. Bijzondere beelden van wolkenformaties heeft dat verder niet opgeleverd, maar daar staat single cell onweer natuurlijk ook niet bekend om. Naast 'waterbommen' zorgden die buien lokaal ook voor windschade door downburst. Zodoende staan we dit seizoen nog vrijwel droog qua beeldmateriaal dat is t/m half juni best verrassend.

Wateroverlast bij het dorp Ekehaar (Assen), in de avond van 3 juni 2021

We hopen dat daar zeer binnenkort verandering in komt! Dé grote kansen zitten er namelijk aan te komen en morgenavond, donderdag 17 juni (het is nu woensdagochtend 16 juni tijdens mijn eerste uitgebreide beoordeling), vindt het eerste serieuze onweer plaats. Waarschijnlijk net ten zuiden van ons land en het zou ook zomaar Frankrijk kunnen worden. De positie van het onweer verschilt nog sterk in de modelruns. We moeten aan de noordzijde van een thermische vore denken aan overlap van 2500-3000 J/kg CAPE en ruim 50kn windschering op 0-7 km (LLS rond de 20kn). Een shortwave met daaraan gekoppeld sterke ‘PVA’ moet voor extra forcering zorgen, maar het kan zijn dat die pas tegen de nacht arriveert. Dan is een scenario denkbaar waarbij buien niet direct vanaf de grond gevoed worden, maar op enige hoogte. Daarbij zou de overlap enigszins afnemen: circa 1700 J/kg (Mixed Layer) CAPE met zo'n 35kn 1-7 km schering. In beide scenario's kan dit gemakkelijk enkele supercellen opleveren. De convectietemperatuur ligt met 36-37 graden erg hoog in het noorden van Frankrijk, dat gaat niet gehaald worden. We hebben de shortwave echt nodig voor buienvorming. Ook in Nederland zelf is het donderdag heet met maximaal 33-34 graden. De lucht is bij ons echter nog te stabiel; pas vrijdagochtend vroeg breidt het CAPE-gebied zich noordwaarts uit. Later op vrijdag 18 juni leidt dat tot een volgende intense setup.

De weerkaarten zijn in de dagen voorafgaand aan deze onweer-meerdaagse voor de storm chaser niet te versmaden. Parameters zoals die op dit moment worden gesimuleerd hebben we jaren niet gezien in de Benelux, maar even zo goed boven Noord-Frankrijk en het zuiden van Duitsland niet. Al volgen de zwaarste buien daar in een wat later stadium (voornamelijk vanaf 19 juni). Eerst zijn de lage landen aan de beurt. Modellen berekenen veelvuldig een ‘SCP’ (Supercell Composite Parameter) tussen 20 en 30 boven zowel België als Nederland. Alleen de timing van de buien is onzeker en dat is wordt wel vrij bepalend. Al zou je zelfs in het holst van de nacht bij dergelijke waarden zwaar onweer krijgen.

Weerkaarten (luchtdruk & 500 hPa str. en CAPE/LI) voor donderdagavond 17 juni 2021 (Wetter3.de/GFS)

Radarsimulaties (reflectiviteit en updraft velocity) met supercellen voor donderdagavond 17 juni 2021
Bron: Harmonie40 en WRF (Modellzentrale)

Ons eerste target wordt de omgeving van Couvin, vlakbij de Franse grens ten noorden van Reims. We staan rond 17.00 uur al op locatie. Het is volkomen rustig, sterker nog: de zon schijnt flink en de temperatuur bedraagt een graadje of 32. We zien aan de horizon wel wat aambeeld restanten hangen, afkomstig uit het zuiden van Frankrijk. Die buien zijn echter al vrijwel verdwenen. De scenario’s van WRF en Harmonie lijken in ieder geval qua timing niet uit te komen. Daarin had de eerste initiatie nu namelijk al moeten plaatsvinden. De atmosfeer is ontzettend broeierig, we schatten dat het dauwpunt ten minste rond 23 á 24 graden moet liggen. Onder deze omstandigheden gaat echt wel wat gebeuren.

In het brongebied waar de eerste cellen moeten ontstaan, is het door de eerder genoemde buienrestanten ietsje minder warm dan bij ons. Maar zodra er meer forcering ontstaat mag dat eigenlijk geen problemen geven.

Temperatuurkaart met het aandachtsgebied voor buienvorming, donderdag 17 juni 2021 (Meteociel)

De uren verstrijken echter zonder dat zich enige actie ontpopt. Vanaf 20.00-20.15 uur komen we onder oude buienrestanten terecht; daar valt geen regen uit maar het raakt spoedig wel helemaal bewolkt. Verder waait het amper en een combinatie met de hoge luchtvochtigheid maakt dat het nogal onaangenaam. Het zijn richting zonsondergang wel enkele torentjes die soms de lucht ingaan, maar gelijk ook weer instorten als ze eenmaal de inversie bereiken. Het radarscherm pakt uit deze cumuli soms zelfs wat neerslag op in de omgeving van Reims. Er lijkt daar in elk geval iets te gebeuren. We besluiten dat gebied een beetje tegemoet te rijden en dus steken we rond 21.00 uur de grens over Frankrijk in. Zo’n 15 kilometer ten noorden van Reims gaan we in het prachtige glooiende landschap staan en wachten daar verder af. Op dat moment is de rust eigenlijk alweer teruggekeerd.

Het is lastig inschatten waar de shortwave, die de buien een extra ‘zetje’ moet geven, exact ligt. Maar alles loopt sowieso enkele uren vertraging op. Het is net 22.00 uur geweest en in bijvoorbeeld Harmonie had de eerste supercell nu al bijna de grens met België over moeten steken. Gevolgd door een tweede exemplaar en mogelijk zelfs nog een derde. Wat opvalt is dat de laatste modelruns eigenlijk nauwelijks reageren op de actuele vertraging: die komen gewoon weer met de periode 22-02 uur als zwaartepunt voor de onweersbuien. Omstreeks 22.45 uur gebeurt er nog altijd niets. De vochtige warmte is aanhoudend maar moeilijk te harden. Door de bewolking vindt geen uitstraling plaats en blijft de hitte moeiteloos hangen: de temperatuur ligt nog steeds op ruim 30 graden. Om te voorkomen dat de buien straks noord van onze locatie ploffen, rijden we langzaam maar zeker weer terug in noordelijke richting naar Couvin, België.

Dan zien we eindelijk de eerste weerlichten aan de horizon opdoemen. Nog veel hoopvoller is de CB waar het weerlicht zich in lijkt te bevinden: er stijgt een omvangrijke harde kop boven de heuvels uit. Die stijgstroom is duidelijk door de inversie heen geknald. Ondanks dat de afstand tot ons nog zeker 60 km bedraagt, ligt de cell wel praktisch op ramkoers. Nu nog wel. Want zeer spoedig zal deze bui gaan rightmoven en moeten we halsoverkop verkassen naar een nieuwe locatie veel oostelijker gelegen. In het bosrijke gebied van de westelijke Ardennen. Maar zelfs daar zijn gelukkig wel uitzichtpunten te vinden. Tegen middernacht gaat de stormmotion van de cell plotseling fors omhoog en dat verrast ons enigszins, want de kern ligt in no time nog maar enkele kilometers voor onze neus. Terwijl we naast de koeien staan tussen de steekvliegen.

De onweersbui buigt volledig naar het oosten af en we worden vanaf onze locatie geraakt door het eerste deel van de neerslagkern. Dat levert een stortbui op met wat middelgrote hagel (max 2 cm), maar op zich valt het mee. Zodanig dat een stevige passage dwars door de kern mogelijk is in noordoostelijke richting. Relatief snel zitten we weer aan de voorkant. Dan rijden we zeker 15 km recht oost om in te spelen op de oostelijke afwijking van de cell. Dat blijkt een goede zet, want tussen Florennes en Dinant komt de zuidoostzijde van de bui in zicht. Die bevat een fraaie structuur. Er hangt zelfs een relatief kleine wallcloud onder. De bliksemfrequentie schommelt rond 40 ontladingen per minuut en dat is voldoende om de supercell mooi op te lichten. Echt overtuigend ontwikkeld lijkt de cell zich overigens (nog) niet.

Eerste kleine supercell oost van Florennes, België, 18 juni rond 00.20 uur

Omstreeks 01.30 uur staan we perfect in positie om de supercell rakelings west van ons te laten passeren. Niet veel later komt de structuur mooi in zicht. We kunnen meteen eigenlijk niet bevatten wat we waarnemen: pal naast de frequent oplichtende neerslagkern doemt een kolossale ‘schotel’ op, een soort ufo. Aan de onderzijde bevindt zich een enorme wallcloud die zelfs in het licht van de bliksemflitsen zichtbaar roteert. Dit is geheel andere koek dan de eerste bui van een uurtje geleden! Het gaat hier om een monster van een HP supercell die vermoedelijk hagelstenen van 5-6 cm veroorzaakt. En het zou ons op dit moment niet eens verbazen als er zelfs een tornado uit zou ontstaan. Het late tijdstip werkt natuurlijk enigszins tegen, al zegt het des te meer over de atmosferische situatie waar we ons nu in bevinden. Die is extreem dynamisch geworden. Was deze bui rond 20-21 uur ontstaan, waar verschillende berekeningen op hintten, dan had zich geheid een serieuze tornado kunnen vormen.

Naderende HP supercell zuidwest van Namen (B), 18 juni 2021 tussen 01.40 en 01.47 uur

Bij het naderen van de bui steekt een steeds forser wordende inflow op, dat is warme lucht die de bui aanzuigt. Hier komt ook de uitspraak: ‘de bui nadert tegen de wind in’ vandaan. Helaas is het graan op de voorgrond daardoor eigenlijk niet scherp erop te krijgen. Slechts een luxeprobleem natuurlijk, want wat we hier in de westelijke Ardennen aanschouwen is echt ongekend voor Benelux begrippen. Zo’n agressieve supercell hebben we jaren niet gespot zo dichtbij huis.

Om stipt 01.53 uur hangt de wallcloud bijna boven ons en is het tijd om te vertrekken. Deze cell is nog lang niet klaar en we willen hem nog minstens één keer onderscheppen. Dat zal hier wel een uitdaging worden vanwege wegennet en landschap.

Supercell bijna boven ons hoofd, zuidwest van Namen (B), 18 juni om 01.51 uur (telefoon opname!)

We racen in het holst van de nacht over Ardense landweggetjes, uiteraard met beleid maar wel stevig door. We zijn niet alleen als storm chasers: er passeren vele auto’s met fotografen en soms ook apparatuur op het dak. Een klein kwartier later hebben we een voorsprong van circa 7 minuten op de supercell en besluiten langs een willekeurig veld weer even wat foto’s te maken. Tussendoor zijn we langs een landweg ook nog even gestopt, omdat het in die fase heel sterk leek of een touch down plaatsvond. In het weerlicht was het net of een slurf kortstondig de grond raakte, maar we hebben het niet op beeld. Bevestigen gaat dus helaas niet. Later wordt er wel schade gemeld, maar dat kan even zo goed downburst geweest zijn.

Inmiddels heeft de supercell zich gevormd tot een heuse ‘wedding cake’, zoals je de ook in Amerika soms ziet. Minstens 5 tot 6 pannenkoeken liggen bovenop elkaar, enigszins schuin georiënteerd door de krachtige schering. Hoe ontzettend gaaf was dit bij daglicht geweest. We zullen het nooit weten. Bliksem bestaat jammer genoeg enkel uit IC-ontladingen (Intra Cloud) en dat zijn niet de ontladingen die doorgaans veel licht geven. Het is dus best lastig goede opnames maken. Op een bepaald moment gaan Brian en Tom langs de weg staan en dat vormt een compositie die ik niet kan laten schieten. Het perspectief is ongekend!

‘Wedding cake’ supercell vlakbij Namen (B), 18 juni 2021 om 02.20 uur

De supercell gaat nu absoluut door z’n sterkste fase heen. Eén ding ontbreekt echter geheel: dat zijn blikseminslagen. We spotten gedurende meer dan een uur geen enkele CG in of rond de supercell, wat foto’s een stuk gemakkelijker en nog veel indrukwekkender had gemaakt. Willekeur van de natuur. Maar met deze vangst mogen we absoluut niet klagen natuurlijk. Het bewijst wederom dat in bepaalde situaties supercellen met Amerikaanse klasse en schoonheid hier zeker mogelijk zijn, ook al blijven ze doorgaans wat kleiner qua omvang.

Inmiddels gaat de supercell te snel voor ons om nog bij te houden (stormmotion van ca 90 km/uur). Alle landweggetjes die hier in erbarmelijke staat verkeren, zijn eerder gevaarlijk voor ons dan dat je je snel van de ene naar de andere locatie verplaatst. Bij de stad Sint Truiden proberen we nog wat bliksemplaatjes op de achterzijde van de bui te schieten, maar er zit nauwelijks visueel mooie bliksem op. Enkel weerlicht hoog in de wolken. Dan nadert van het zuiden uit nog een derde cell, die zich meer als een bow-achtig systeem heeft ontwikkeld. Er zit een shelfcloud voor die enigszins schuil gaat achter wat lage bewolking. In Nederland zal deze shelf rond zonsopkomst wellicht een stuk fraaier zichtbaar zijn, maar dat halen we niet meer. Het is inmiddels bijna 04.00 uur en moeten nog helemaal langs Antwerpen om iemand daar af te zetten. Een enerverende nacht eindigt hier dus. Even naar huis, enkele uren slapen en dan hup door naar de volgende setup in Nederland! Gezien de huidige dynamiek belooft dat er ook eentje te worden.

Uiteindelijk ben ik rond 07.30 uur thuis. De terugweg van Antwerpen naar Nijmegen was niet bepaald een pretje: door een MCS vanuit Vlaanderen reden we grotendeels in de stortregen en daardoor ontstonden meerdere files. Gelukkig passeert deze buiencluster nu en niét pas rond de middag, want dan had de setup voor later vandaag zomaar de mist in kunnen gaan.

Na het delen van wat beeldmateriaal en beantwoorden van enkele interviews, lig ik pas even na 10.30 uur in bed. Puur op adrenaline valt de vermoeid echter reuze mee. De wekker staat alweer op 15 uur; halverwege de middag gaan we met een groepje van vijf mensen verspreid over twee auto’s richting Noord-Nederland. Maar ook het midden maakt meteen kans op stevige onweersbuien, dus we willen ook niet te snel te noordelijk reizen. Het vertrek vindt plaats om 16.30 uur en dan is de weersituatie eigenlijk nog heel rustig. Een eerste matige onweersbui ontstaat juist boven de westelijke Veluwe en een groter buiencluster nadert de westkust van Zuid- Holland, maar in beide gevallen gaat het niet om supercell.

Radarbeeld van 17.00 uur: splitting supercell  met leftmover en rightmover bij Oss (Buienradar)

We bevinden ons op snelweg A12 vlakbij Ede wanneer alles verandert. Net zuid van de grote rivieren ploft ineens een forse cell die met een rotvaart noordwaarts koerst. Het is 16.50 wanneer deze bui pal boven de Maas bij Oss begint te splitten: er vormt zich een zogenaamde rightmover en een leftmover. De rightmover trekt noordoost richting Doetinchem en daarna de Achterhoek in, die is niet meer haalbaar. De leftmover ligt er voor ons veel beter voor. Die beweegt noordwestwaarts richting Veenendaal en Amersfoort, zo’n 20 km west van de plek waar we ons momenteel bevinden. Om 17.15 uur staan we op een redelijke locatie tussen Doorn en Woudenberg. De supercell nadert snel en we hebben mooi zicht op de zuidwest- en westzijde van de bui.

Radarbeelden van 17.15 en 17.25 uur. De leftmover wordt dominant en trekt o.a. over Leersum, 18 juni 2021

Op het moment dat de supercell een kilometer of zeven voor ons hangt (we staan gelukkig niet helemaal op ramkoers met de kern), zien we vanuit onze positie een enorme kolom van neerslag omlaag zakken (zie de gele cirkel op de foto hieronder). Dit blijkt later de downburst (valwind) te zijn geweest bij Leersum, die aldaar een volledig bosperceel met de grond gelijk heeft gemaakt. Vermoedelijk worden windsnelheden van ruim boven de 150 km/uur bereikt, in elk geval op lokale schaal. Intussen vormt zich aan de noordwestwijde van de kern gestaag een arcus-achtige structuur, maar die is nog ver verwijderd van het volwassen stadium.

Downburst ten tijde van de schade bij Leersum, gespot bij Doorn, 18 juni 2021 rond 17.20 uur

De bui gedraagt zich ontzettend dynamisch, maar noemenswaardige rotatie kunnen we toch niet waarnemen. Berichten over een tornado die direct na de schademeldingen de media in worden geslingerd, zelfs door enkele weerbedrijven, ontkennen wij direct met klem. Dit geval betrof duidelijk een downburst, geen tornado, ondanks dat beelden van de wind uit Leersum soms enige circulatie lijken te vertonen. Dit lokale effect werd door bebouwing veroorzaakt en niet door een hoosverschijnsel. Anders hadden wij hem vanuit onze positie vrijwel zeker moeten waarnemen.

Omdat de supercell veel te snel is en we die nooit kunnen bijhouden door de avondspits, laten we hem op een veilige plek passeren. Het komt tot een schampschot met de kern en dat levert al hagelstenen van circa 2,5 cm doorsnede op. Qua wind valt het allemaal mee. Daarna volgen we de bui naar Flevoland, maar het ding gaat zo ontzettend hard dat we zelfs op de snelweg kansloos zijn. Ik vermoed dat de stormmotion tijdens dit stadium minstens 110-120 km/uur bedraagt. Op de outflow van deze cell heeft zich echter een nieuwe zware bui gevormd boven de westelijke Veluwe, die een circa 50 km oostelijkere koers aanhoudt. We gaan ons richten op die cell en willen hem onderscheppen in Flevoland of Friesland.

De eerste leftmover supercell gezien vanaf Amersfoort, dan al boven het Markermeer, 18 juni 18.00 uur

Of de tweede bui ook een supercell is, wordt niet helemaal duidelijk. Het lijkt meer een bow echo te worden. Deze cell zorgt vlakbij Kampen voor zware schade door opnieuw downburst. Daar waaien zelfs enkele elektriciteitsmasten omver; het is de eerste keer sinds 2010 dat zulke ernstige windschade wordt veroorzaakt in Nederland. Theoretisch heeft dat windsnelheden gegeven van zeker 170-175 km/uur. Wij rijden helemaal door naar Friesland en gaan noord van Heerenveen staan om het naderende onweer te onderscheppen. Op de kop van de bow heeft zich een stevige shelfcloud gevormd van minstens vier lagen. De passage gaat gepaard met zware windstoten, maar zeker niet extreem heftig. De eigen windmeter bereikt met enige moeite een uitschieter van ruim 88 km/uur. Dat is prima te hendelen, er is amper schade.

Shelfcloud van de bow-echo noordwest van Heerenveen (Fr), 18 juni rond 19.15 uur

Om 19.30 uur is de bui voorbij geraasd en valt ons oog op een supercell boven Drenthe. In tegenstelling tot al onze cellen tot nu toe vandaag, draait het daar om een rightmover. Die cell heeft best nog wat leefruimte voor zich liggen en verplaatst zich aanzienlijk trager dan alle overige buien. Uiteindelijk valt het verkeer door eerder noodweer wat tegen en lopen we circa een half uur vertraging op. Eenmaal op de grens van Groningen en Drenthe kan er nog een fraaie glimp opgevangen worden van de wallcloud, maar tegen die tijd (20.45 uur) neemt de supercell al in kracht af. Bovendien haalt een snelle squall-line vanuit het zuidwesten hem geleidelijk aan in. Vanuit de auto maak ik onderstaande opname van de wallcloud.

Wallcloud van de uitstervende supercell bij Veendam, 18 juni rond 20.50 uur

Het slotakkoord is bestemd voor de buienlijn die nog nadert vanuit het zuidwesten. Die buien hebben zich inmiddels gevormd tot een massieve squall waar wel zeer zware windstoten op moeten voorkomen. We nemen positie in langs de oostkant van het Oldambtmeer, noord van de Groningse plaats Winschoten. De auto staat langs de waterkant en dat levert wellicht nog een paar leuke windwaarnemingen op. Dat blijkt mee te vallen: we komen niet hoger dan 87 km/uur, zelfs lager dan de eerdere buienlijn in Friesland.

De squall heeft bovendien geen noemenswaardige shelfcloud gevormd, wat toch wel jammer is als je het radarscherm bekijkt. De gifgroene kleur van de neerslagkern is dan wel weer zeer spectaculair: in geen jaren hebben we zo’n ‘groene bui’ gespot. Hagel valt er overigens niet.

Radarbeeld van 21.40 uur met de squall line boven Groningen (bron Buienradar)

Gifgroene luchten vlak voor passage van de squall line in Groningen, 18 juni tussen 21.40 en 21.50 uur

Met deze bijzondere kleuren wordt onze storm chase afgesloten. Het was een intense 24 uur met als absoluut hoogtepunt voor ons persoonlijk de supercell van afgelopen nacht in België. Dat gaan we niet snel meer overtreffen in de Benelux. Enige tijd later rijd ik zelf nog even naar Leersum om de stormschade te bekijken. We hebben die downburst tenslotte wel zien vallen, maar geen idee wat het daadwerkelijk heeft aangericht. De schade zelf is best schokkend: over honderden meters staat bijna geen boom meer overeind. Ook aan het bos grenzende huizen zijn beschadigd geraakt. Alles ligt echter duidelijk naar één kant, wat inderdaad duidt op het optreden van een valwind. Helaas was het gebied al volledig afgezet door de politie, omdat her en der nog takken omlaag komen. Het is de erfenis van een uiterst dynamische weersituatie. Een setup die met wat pech nog een stuk slechter af had kunnen lopen.

Stormschade van ‘afstand’, na de valwind in Leersum op 18 juni (foto’s eind juni 2021)

(c) 2021 Wouter van Bernebeek