16/17 juni 2020

Extreme wateroverlast in Noord-Brabant

Na een gematigd warm tijdvak met nauwelijks 20 graden, bevindt de Benelux zich momenteel weer in subtropische lucht uit het zuiden van Europa. Een luchtsoort die overigens wel uitermate vochtig is: vrijwel dagelijks komt het tot een forse hoeveelheid onstabiliteit, waardoor soms zware buien kunnen ontstaan. Deze buien leveren met name wateroverlast op doordat van windschering nauwelijks sprake is (sowieso van wind op grotere hoogte niet). Stortbuien blijven zodoende langdurig boven hetzelfde gebied hangen en kunnen op één enkele plaats dan volledig uitregenen. Dinsdag 16 en woensdag 17 juni vormen potentieel de meest interessante setups hiervoor. We chasen ditmaal niet voor structuur of de bijzondere randverschijnselen, maar om mensen alert te maken op mogelijk ernstige wateroverlast. Beide dagen vinden plaats in het midden en zuiden van Nederland. Het is voor ons met andere woorden een 'thuiswedstrijd'.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Nijmegen – Den Bosch – Schijndel – Chaam – Mont Rigi – Vianen – Woerden
 
Landen: Nederland, België
Afstand: 950 kilometer

Max gemeten windstoot: 
81 km/uur (17/06)

Link Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=leAlVhT2Yg0

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

De eerste situatie op dinsdag 16 juni begint moeizaam. Buien clusteren ontzettend snel en zitten elkaar eigenlijk onafgebroken in de weg voor enige ontwikkeling. Met CAPE rond 2000 J/kg en schering ruimschoots beneden de 15kn is de organisatiegraad single cell. Rond 17.00 uur zorgen verschillende ofb's (outflow boundary's) wel voor tijdelijk meer dynamiek in de regio van Den Bosch: daar ontstaat kortdurend een bui met kenmerken van een beginnende supercell (al is het dat niet). Een piepkleine wallcloud weet zich te vormen en ontwikkelt aan de westzijde zelfs een horizontale funnel, wellicht een zogenaamde ‘shearfunnel’, die al rijdend over de snelweg zichtbaar heen en weer 'slingert'. Even later komt deze funnel meer verticaal te staan, maar verdwijnt dan vrij snel. Doorzetten doet het zaakje uiteraard niet, waarvoor is de dynamiek gewoonweg te mager. Maar zeker een leuke waarneming!

Dynamisch buitje in de buurt van Den Bosch (Brabant) met horizontale funnel, 16 juni 2020

Daarna rijden we verder zuidwestwaarts richting de omgeving van Tilburg en Breda. Een nieuwe buiencluster nadert daar omstreeks 18.30 uur vanuit België, her en der wordt zelfs een redelijk fraaie shelfcloud gespot. Ook weer mede getriggerd door de outflow van nabijgelegen cellen. Dan lijken twee afzonderlijke single cellen dominant te worden: eentje in de buurt van Hilvarenbeek, maar die houdt het na een minuut of 20 voor gezien. De andere dikke single cell ontstaat recht boven het Brabantse Chaam en die heeft duidelijk veel minder last van andere buien. Via de A58 bij Gilze Rijen begeven we ons naar Chaam en staan binnen een kwartier voor een enorme, donkergrijze massa. Met enige fantasie hangt er een soort arcus rondom de neerslagkern met daaronder een heuse waterval aan neerslag. Als die kern precies boven de bebouwde kom hangt, dan kan dat wel eens serieuze overlast opleveren. We schieten enkele plaatjes van de bui en rijden daarna de kern in.

Die corepunch gaat direct al bijna mis. Zodra we Chaam inrijden breekt een stortvloed aan regen los: het zicht is nauwelijks 200 meter en zowel links als rechts golft het water over de berm heen. Bij de eerste de beste straat door het centrum staat het water minimaal 30 centimeter hoog, maar dat hebben we niet direct in de gaten. Samen met een rijtje andere auto's rijden we over die hoofdweg, terwijl de uitlaat af en toe kopje al onder gaat. Ik moet alle zeilen bijzetten (vol gas in de eerste versnelling) om de motor niet af te laten slaan. Slaat 'ie nu wel af, dan is het einde verhaal wat zowel de chase als de motor van mijn auto betreft.

Zware single cell boven Chaam, 3 km noord van het dorp, 16 juni 2020 even na 19.00 uur

Dan treffen we een soort vluchtheuveltje op een kruispunt middenin het centrum van Chaam. Ik parkeer de auto op die heuvel langs de stoep: we zijn nu aan alle kanten omgeven door een massa van water. In verschillende zijwegen komen steeds meer auto’s vast te staan, terwijl het waterpeil langzaam verder stijgt. De stortregen houdt daarbij onophoudelijk aan. Ik schat op dit moment in dat er minimaal 50-60 mm neerslag gevallen is tijdens het voorbije half uur en de radar laat zien dat daar voorlopig nog geen eind aan komt. Onze chase eindigt vandaag in Chaam, zover is zeker!

Wolkbreuk met steeds meer wateroverlast en vastgelopen auto’s, Chaam, dinsdagavond 16 juni 2020

Pas na een minuut of 50 (!) wordt de neerslagintensiteit minder. Zelfs op ons vluchtheuveltje staat mijn auto nu in het water, maar niet dusdanig dat het schade geeft. Overal drijven spullen van mensen, putdeksels, kentekenplaten en andere elementen door de straten. Gewapend met paraplu gaan we door het dorp lopen om mensen indien nodig te helpen, al is inmiddels ook de brandweer gearriveerd. De politie zet meteen alle wegen af. Ten minste een stuk of 15 auto's zijn vastgelopen in het water; eentje heeft zich zelfs vastgereden in een put (waarvan de deksel is weggespoeld). Op sommige stukken in het centrum staat het waterpeil tot aan onze heupen. Geparkeerde auto's zijn volledig onder water gelopen en ook tientallen woningen van mensen hebben het niet droog gehouden. Op een bepaald stuk zien we zelfs in enkele woonkamers het water wel 30-40 centimeter hoog staan. De waterschade is ongekend groot. Uiteraard maken we hiervan geen beelden, want zoveel ellende gun je niemand. Toch zijn er ook inwoners die van de nood een deugd maken. Sommige mensen komen voorbij op hun waterskies; anderen laten hun kinderen met rubberen bootjes of zelfs opblaaskrokodillen door de straten varen. Zwemmen is geen aangenaam idee, omdat de inhoud van het riool momenteel ook over straat drijft. En dat kun je uitstekend ruiken. Het is een absoluut on-Hollands beeld.

Flinke wateroverlast in het Brabantse Chaam, dinsdagavond 16 juni 2020

Uiteindelijk zien we dat het lokale KNMI-meetpunt bij Chaam gelegen op een neerslagsom van 75 mm is uitgekomen. Lokale verschillen zullen echter zeer scherp zijn: met name op de zuidkant van Chaam gaat de neerslagsom vermoedelijk zeker richting de 100 mm. Dit beeld wordt bevestigd door de cumulatieve radar. Die geeft weliswaar over een etmaal de neerslag weer, maar veel andere buien zijn hier niet gevallen. Voor ons persoonlijk is het de allereerste keer dat we een neerslagsom van vermoedelijk circa 100 mm meemaken in zo’n korte tijd. Dat dat toevallig recht boven een dorp plaatsvindt, is een bizarre speling van het lot.

Een dag later, op woensdag 17 juni, ligt een thermische vore dwars over het land van Zuid-Limburg naar Noord-Holland. In de ochtend komen nog wat buienrestanten voor en dat is de oorzaak van een moeizame temperatuurstijging boven Nederland. Daardoor kiezen wij ervoor om naar de Ardennen af te reizen: verschillende modeluitvoer berekenen daar de eerste forse initiatie door orografie (extra lift door de heuvels) en daar pakken die cellen dan ook wat meer schering mee (ca 25kn). Het convectietype is dan single cell tot multicell. Ook deze buien hebben echter een lage stormmotion met een relatief grote kans op wateroverlast. Al zal het zeker niet zo extreem worden als gisteren bij Chaam.

Weerkaart frontenanalyse KNMI en radarsimulatie van Arome (WXcharts) voor 17 juni 16z/18u

Uiteindelijk stijgt het kwik toch naar zomerse waarden in Nederland. Rond 14.00 uur staan wij zelf bij de Mont Rigi op bijna 700 meter hoogte, maar veel gebeurt er niet. Halverwege de middag ontwikkelen zich wel een paar kleine buien (zie o.a. de foto hiernaast), maar die lijken nauwelijks CAPE op te pikken. Sommige CB’tjes komen wel enkele kilometers hoog, maar lossen niet veel later eigenlijk meteen weer op. Veel zwaardere buien ploffen een uurtje later op de noordzijde van de Hoge Venen tegen Zuid-Limburg aan. Vermoedelijk is de vore daar gunstiger gelegen met duidelijk krachtigere forcering. Na een goed uurtje nowcasten en een kleine wandeling over de toppen van de Hoge Venen, rijden we snel terug noordwaarts richting Limburg.

CB in de Ardennen op 17 juni 2020, 16.00 uur

Tussen 17.00 en 17.30 uur komen we bij Maastricht al in een wolkbreuk terecht. We moeten dwars door de kern heen om de voorzijde van deze cellen te bereiken. Echt geïsoleerd oogt het spul allang niet meer: alles clustert razendsnel tot één dik gebied met onweersbuien. Daaruit valt in het oosten van Brabant plaatselijk meer dan 80 mm neerslag. Niet omdat de buien stil hangen zoals gisteren, maar doordat telkens dezelfde plaatsen onder de buienlijn vallen. Wij slaan die waterbommen ditmaal even over en proberen uit alle macht de voorzijde van het cluster onweersbuien te bereiken. Er ontwikkelt zich namelijk een soort bow-segment dat richting Utrecht koerst. Potentieel shelfwerk dus! Elke cell gooit er bovendien een flinke outflow boundary uit en daardoor ontstaat her en der net even wat meer schering. Daarvan kunnen cellen onder bepaalde omstandigheden ook weer profiteren.

Radarbeelden van de ontwikkelende buienlijn op het MCS bij Utrecht, 17 juni 2020 om 21.50u (radar Herwijnen)

Door de neerslag heen rijden verloopt echter zeer moeizaam. Zowel bij Valkenswaard, als bij Eindhoven als in de buurt van Zaltbommel is sprake van flinke wateroverlast waardoor files zijn ontstaan. Maar de aanhouder wint! Na ruim anderhalf uur door zware regen te hebben gereden, raken we bij Geldermalsen eindelijk uit de neerslag. Net voor ons aan de horizon verschijnen een soort rafels: het lijkt heel sterk op een shelfcloud met zogenaamde 'shelf fingers'. Deze wolkenkraag hangt echter zeer ver voor het eigenlijke onweer uit. Pas richting Utrecht rijden we onder de shelf door. Het aanzicht is vrijwel direct fantastisch, veel fraaier dan je zou verwachten op deze magere waardes. Er wordt schuin achter ons een enorme plank zichtbaar, die niet overal even strak eruit ziet. Ten noorden van Vianen pakken we voor het eerst een locatie op een dijkje langs de Lek om de shelf te laten naderen. De bui trekt een zwakke inflow naar zich toe: dat is een warme wind waaiend naar de bui toe. Deze warme en vochtige lucht fungeert als voeding voor de bui.

Naderende shelfcloud langs de Lek bij Vianen, woensdagavond 17 juni 2020 rond 20.50 uur

De voorkant van het MCS (zo mag je dit cluster al best noemen) staat fraai los van de overige neerslag en heeft een hoge bliksemfrequentie van 45-60 ontladingen per minuut. Bovendien is de stormmotion hooguit 40 km/uur en dat maakt het ideaal voor fotografie en timelapse. Na de stek bij Vianen vervolgt de chase zich naar Woerden, waar we de mooiste beelden van de dag maken. De shelf is hier het sterkst ontwikkeld: meerdere laagjes 'rollen' langzaam over elkaar heen langs de hele zuidelijke horizon. We staan pal langs snelweg A12 en het aanzicht met de angstaanjagende shelf boven die weg geeft een fraai perspectief. Het duurt minstens 20 minuten alvorens de kraag op onze locatie arriveert. Tijdens passage van de shelf komen windstoten voor van 75 tot ruim 80 km/uur. De neerslagkern bevindt zich ten minste twintig kilometer achter de kraag en bereikt ons niet.

Panoramafoto van de shelfcloud bij Woerden, maandagavond 17 juni 2020 rond 21.40 uur

Naderende shelfcloud boven snelweg A12 Utrecht – Woerden, 17 juni 2020 rond 21.50 uur

Daarna proberen we de voorzijde nogmaals te pakken richting Alphen a/d Rijn. Het is echter 22.00 uur geweest en de duisternis valt snel in. Met het dalen van de temperatuur wordt het hele buiengebied ook steeds minder actief. Pas nu dagelijkse gang snel wegvalt komt het gebrek aan effectieve windschering pas echt tot uiting. Een viertal CG’s (minners) vanaf enige afstand valt nog bij Alphen, verder spotten we eigenlijk niets bijzonders meer. Rond 23.30 uur rijden we terug huiswaarts en kunnen we even lekker bijkomen van een drukke tweedaagse storm chase in eigen land.

(c) 2020 Wouter van Bernebeek