14-17 juli 2021

ernstige overstromingen in limburg

Na drie uitzonderlijk droge zomers tapt 2021 uit een ander vaatje. De afgelopen weken hebben we veelvuldig zware onweersbuien gehad en die worden de komende 48 tot 72 uur gevolgd door een unieke weersituatie. Het is een setup die we meer dan tien jaar niet gezien hebben in de Benelux. Een volledig afgesnoerd (retrograde) lagedrukgebied komt stil te liggen nabij de Nederlandse grens en datzelfde geldt voor de ingedraaide occlusie. Door 'opglijding' kan langs dit front langdurig zware regenval optreden met vele tientallen, plaatselijk zelfs honderden (!) millimeters aan neerslag. Dit zorgt voor een aanzienlijk risico op wateroverlast en overstromingen, vooral doordat de meeste regenval in heuvelachtige gebieden valt. Het is ditmaal geen storm chase zoals we die normaliter houden voor onweer, maar zo'n situatie laten we uiteraard niet schieten.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route:
14/7: Houten – Heerlen – Gulpen – Wijlre – Schin op Geul – Valkenburg – Nijmegen
16/7: Nijmegen – Reuver – Venlo – Lomm – Arcen – Well – Nijmegen
17/7: Nijmegen – Afferden – Gennep – Middelaar – Mook – Malden
 
Landen: Nederland
Afstand: 1200 kilometer

Max gemeten windstoot: 
- km/uur

Links Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=96IGKw2NKQY
https://www.youtube.com/watch?v=tVbGbbbCa8E 

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Het is dinsdagavond 13 juli. Verreweg het grootste deel van Nederland heeft te maken met rustig zomerweer en temperaturen ruim boven de 20 graden. Eén regio uitgezonderd: Zuid-Limburg krijgt rond 19.00 uur al te maken met de eerste buien van de naderende depressie uit Duitsland. Daar komt het direct tot enkele zware buien van het single cell-type die (weliswaar volledig zonder onweer) op sommige plaatsen al meer dan 80 millimeter regen loslaten. In verschillende dorpen en ook op enkele snelwegen, o.a. bij knooppunt Bocholtz, leveren deze hoeveelheden serieuze wateroverlast op. Dit blijkt echter pas het prille begin te zijn.

Het feit dat enkele gebieden nu al blank staan heeft niet alleen met de neerslaghoeveelheden zelf te maken. Regionaal is sinds eind juni al zoveel regen gevallen (tot 200 mm aan toe, soms 70-80 mm binnen amper een uur tijd) dat de bodem aardig verzadigd begint te raken. Niet alleen in Limburg, maar minstens zoveel over de grens in de Eifel en de noordzijde van de Ardennen. Met deze nieuwe portie regen trekt het water nauwelijks nog de grond in en zal zich bovendien ophopen in het lagergelegen land. Van echt grootschalige overlast is trouwens nog geen sprake vandaag.

KNMI weerkaart met frontenanalyse voor woensdagavond 14 juli 2021

Verwachte neerslaghoeveelheden voor de komende dagen, ECMWF en Arpege (13/14 juli 2021 – bron WXcharts)

Dat beeld verandert razendsnel op woensdag de 14e. Exact elf jaar na extreem noodweer in het oosten en zuidoosten van Nederland en delen van Duitsland (14 juli 2010), krijgen bijna dezelfde regio's vandaag opnieuw met een uitzonderlijke weersituatie te maken. In de Eifel en Belgische Ardennen regent het al sinds vannacht non stop door en daar is tegen de middag meer dan 80 mm gevallen. Lokaal zelfs al circa 100 mm. In Zuid-Limburg valt het zwaartepunt iets later, waardoor weliswaar sprake is van iets minder neerslag (veelal 40 tot 70 mm), maar ruim voldoende voor overlast. Uiteindelijk lopen de neerslagsommen net zuid en oost van Limburg op naar 100 tot 150 mm in 30 uur tijd. Doordat het landschap in die regio's erg heuvelachtig is, stroomt het water met hoge snelheid naar beekjes en riviertjes in de dalen en ontstaan tussen veel dorpen enorme ophopingen van water. Al dat water kan uiteindelijk naar slechts één plaats. Het stromingsgebied bestaat namelijk uit een smalle route waarlangs het water moet om de Maas te bereiken: dat is de Geul in Zuid-Limburg. ‘s Middags komen ons beelden onder ogen uit Verviers en Eupen van drijvende auto’s: her en der staat het waterpeil meer dan een meter hoog. In Limburg zelf is er dan weinig aan de hand, maar ik besef direct dat die ‘muur’ van water ook Zuid-Limburg moet doorkruisen. Binnen een uur of 12 maximaal.

We vertrekken rond 16.30 uur vanuit Houten naar Zuid-Limburg en komen daar rond 18.30 uur aan bij Heerlen. Omdat daar weinig gebeurt en het momenteel zelfs droog is, vervolgt de route zich meteen naar de regio waar de Geul Limburg binnen stroomt. We zien onderweg wel wat huizen ontruimd worden en brandweerlieden die nog bezig zijn met modder wegpompen. Dat moet nog het gevolg van de buien gisteravond of vanochtend vroeg zijn. Bij Gulpen treffen we een plukje met zware regenval. Plaatselijke bewoners zijn samen met de brandweer in paniek zandzakken aan het leggen tegen een tiental huizen langs de Geul. Men is er duidelijk van doordrongen wat voor enorme puist water onderweg is vanuit de Ardennen. Een laaggelegen bierbrouwerij is nu al geraakt door het wassende water: de blikjes bier drijven met honderden tegelijk door de straten. We maken wat beelden van het stijgende waterpeil, helpen mee met zandzakken sjouwen en daarna vervolgen we onze weg naar het volgende dorp. Het water stijgt bij Gulpen namelijk zo snel dat nu ook flinke boomstammen en andere troep (uit België vermoedelijk) door het water meegesleurd worden. Het begint enigszins gevaarlijk te worden. De route vervolgen via de lokale N-weg kan echter niet meer; die is al volledig ondergelopen.

Razendsnel stijgend waterpeil bij Gulpen, o.a. op Rijkswegen. Woensdag 14 juli 2021 rond 21.15 uur

Gelukkig is een iets hogergelegen weg nog wel open, daardoor komen we niet in problemen. Onze volgende bestemming is Schin op Geul, circa 6 kilometer naar het noorden. In Wijlre is de bult water nog niet gearriveerd, dus we geven onszelf tijd en rijden vrijwel meteen door naar het dorp Schin op Geul. Eenmaal aangekomen is het bijna donker geworden en dat maakt de situatie nog wat angstaanjagender. We parkeren de auto op ongeveer 50 meter hoogte en lopen omlaag het dorp in. De overlast valt hier nu nog mee; op het laagste punt bevindt zich wel al water en twee of drie huizen staan deels blank, maar hard stromen doet het nog niet. Dat verandert een tiental minuten later als we tegen de grens van het dorp staan. In de verte wordt een soort geruis hoorbaar: daar komt het water aan! Een krachtige stroming stoot tegen onze benen aan, maar die is gelukkig niet hoger dan 40-50 centimeter. Even verderop in de Geul zelf worden boomstammen en ander materiaal meegesleurd. Binnen korte tijd komen veel meer huizen onder water te staan, maar de brandweer had alles hier al geëvacueerd. Water tegenhouden is onbegonnen werk. Vervolgens wordt ook deze openbare weg afgezet.

Inkomende overstromingen bij Schin op Geul, met de brandweer in de verte, 14 juli rond 22.30 uur

Intussen lezen we in de media dat ze in Valkenburg in hoogste staat van paraatheid verkeren. Daar loopt de Geul namelijk door een aanzienlijk smaller gebied dwars door het centrum heen, waardoor het water in de breedte minder ruimte krijgt. Dat kan met dergelijke hoeveelheden onmogelijk goed gaan: wanneer water zich niet in de breedte kan uitspreiden, zal dat in de hoogte gebeuren. Met een garantie op zware overstromingen.

Via onze sociale media attenderen we inwoners van de betreffende regio erop wat onderweg naar hen is. Wij gaan naar de auto, maar in Valkenburg geraken is niet zo eenvoudig. De meeste wegen zijn reeds gesloten, alleen een heuvelachtig weggetje (ruim 10 km om) is nog beschikbaar. Het kost ons bijna een half uur door de stortregen om bij Valkenburg te komen, maar het lukt uiteindelijk. En tegen die tijd heeft de muur van water het dorp al bereikt. Overal horen we sirenes en pal naast het centrum zien we het water al door de winkelstraten jagen. We parkeren de auto opnieuw op een veilige stek en gaan dan een kijkje nemen.

De situatie is hier duidelijk anders dan in voorgaande dorpen. Veel mensen zijn geëvacueerd, maar sommigen zijn gebleven. Een stroom water van minstens enkele honderden meters in breedte gaat met flinke snelheid dwars door het centrum van Valkenburg. Bij verschillende woningen zijn zowel voor- als achterdeuren vernield; het water beukt gewoon dwars door de huizen heen. Dat zorgt ervoor dat talloze bezittingen van mensen over straat drijven. Maar niet alleen dat: ook glasscherven van ramen en deuren zien we her en der voorbij komen. Eigenlijk is het levensgevaarlijk om nu op straat te zijn en dwars door het water te banjeren. Bovendien niet wetende wat allemaal nog onderweg is. Desondanks laten veel mensen zich hierdoor niet afschrikken: enkele tientallen inwoners en politieagenten lopen door het water om beelden te maken en kijken of ze ergens kunnen helpen.

Onze gedachte is: zolang je goed kunt zien wat in het water drijft, is het veilig genoeg om dit te ondernemen. Om 23.35 uur valt echter in één klap de stroom uit in vrijwel heel Valkenburg. Daar staan we dan, in het pikkedonker en tot over de knieën in het water. Terwijl de intensiteit van de stroming voelbaar krachtiger wordt. Een bizarre situatie ontvouwt zich in minder dan 1 tot 2 minuten tijd. Op dat moment denk ik niet eens meer aan het maken van beelden, maar alleen aan veilig het water weer uitkomen. Gelukkig worden we hier wel redelijk beschut door gebouwen en andere grote obstakels. Daardoor wordt de stroming nooit zo krachtig dat we meegesleurd dreigen te worden.

Na een minuut of drie keert een deel van de elektriciteit terug. Zelf zijn we inmiddels aan de overkant van de overstroming beland pal in het centrum van Valkenburg. Inmiddels wordt het waterpeil hoger en hoger en zelfs auto’s komen nu in beweging. Dan zien we vanuit een klein zijstraatje een auto recht op ons afkomen. We doen even wat stappen naar achteren, zodat dit voertuig enkele meters langs ons kan passeren. Deze beelden (te vinden in de Youtube video) gaan uiteindelijk viraal. Nooit hebben we zulke omstandigheden wat betreft wateroverlast in Nederland meegemaakt. Intussen heeft het KNMI een weeralarm afgegeven voor Limburg voor de zware regenval. Deze code rood zou uiteindelijk tot laat op donderdag aanhouden.

Overstromingen in Valkenburg, met mensen en de politie op straat. Woensdag 14 juli, 23.45 uur

Deuren en ruiten zijn uit huizen gesloopt door de kracht van het water. Valkenburg, 14 juli rond 23.30 uur
En het weeralarm van het KNMI voor Limburg (14/15 juli)

Het loopt inmiddels ruim na middernacht en het water is nog altijd stijgende. We lopen via een veilige weg naar een ander deel van het dorp, waar de Geul ook fors buiten de oevers getreden is. Dat gebied is echter afgesloten als we daar even na 00.30 uur arriveren. Er drijven nu teveel gevaarlijke voorwerpen door het water die je kunnen raken. Je kunt je eigenlijk niet voorstellen dat hier tijdens deze bizarre nacht geen gewonden vallen… of erger. In België zijn inmiddels al dodelijke slachtoffers gevallen en datzelfde geldt voor Duitsland. En dan moet je je bedenken dat al dit water de komende dagen nog door Zuid-Nederland trekt voordat het zee bereikt.

Omstreeks 03.00 uur komen we thuis, omdat de terugweg met name door Zuid-Limburg nog wat problemen kende vanwege de overlast. De volgende morgen is het alweer vroeg uit bed, want verschillende interviews wachten op ons en bovendien willen we weten hoe de situatie zich nog verder ontwikkeld heeft. Gelukkig is het waterpeil vlak na ons vertrek gestabiliseerd in Valkenburg en zijn er verder geen slachtoffers gevallen. Dat mag je gerust bijzonder noemen. Of we onszelf ook enig ogenblik in gevaar hebben gebracht? Het moment waarop de stroom uitviel was wel even spannend, absoluut. Dat had geen kwartier moeten duren. Verder hebben we niet echt het gevoel gehad dat de situatie acuut penibel is geworden.

Overdag werk ik zelf, terwijl de golf van water dan inmiddels de Maas bereikt. Het hele zaakje verplaatst zich met circa 70 km per dag (!) noordwaarts en vandaag staat o.a. de regio van Maastricht en later Roermond op de planning. Bij Meerssen, noord van Maastricht, dreigt enige tijd een dijk door te breken, maar dat gevaar wordt binnen enkele uren bezworen. Daarna lopen talloze uiterwaarden en ook enkele dorpen onder water tot grofweg aan de plaats Roermond. In Maastricht komt het water tot aan de rand van de kade te staan, maar nipt niet eroverheen. Anders was een deel van de stad ondergelopen. De Belgische stad Luik had wat dat betreft minder geluk. Uiteindelijk valt er tot en met de nacht van 15 juli tot circa 200 mm regen in de Hoge Venen, rond de 150 mm in de noordelijke Eifel en het Ruhrgebied en een kleine 140 mm in Limburg bij Heerlen en Vaals. Inclusief donderdag 15 juli lopen die sommen plaatselijk op naar 250-300 mm, met name in het oosten van België en Duitsland. Overeenkomend met een normale neerslagsom voor vier maanden. Het is uiteraard geen wonder dat zich zoveel overlast voordoet.

Accumulatiekaart neerslag 13 & 14 juli 2021, volgens de DWD (via KNMI)

Gedurende de drie dagen erna breekt een periode met prachtig zomerweer aan. Dagelijks is het 23 tot 26 graden en schijnt de zon volop. De ‘muur’ van water, ongeveer 4 meter hoog, trekt zich daar echter niets van aan en verplaatst zich gestaag verder stroomafwaarts. Vrijdag gaan wij kijken bij Venlo en Arcen, waar op dat moment het dorp wordt ontruimd. De dijken dreigen het her en der te begeven (maar dat gebeurt uiteindelijk niet). Er wordt massaal met zandzakken gesleept om het water tegen te houden. We zien zelf verschillende bosjes met planten en bomen langs drijven en zelfs caravans met Belgisch kenteken (!) komen tussen Venlo en Velden voorbij. Zelfs dieren en enkele lichamen van mensen spoelen daags erna aan in Nederland, na ruim honderd kilometer te hebben afgelegd. Natuurlijk een afschuwelijke gedachte en het tekent hoe krachtig deze natuurramp heeft uitgehaald. Iets noordelijker bij Bergen lopen wel enkele dorpen onder, maar dat gebeurt daar vaker bij hoogwater.

Voorbij drijvende caravans (Venlo) en dijkbewaking in Arcen, vrijdag 16 juli 2021

Waar in België en Duitsland tezamen meer dan 200 doden te betreuren zijn, valt in Nederland niet één dodelijk slachtoffer. Een zeer opvallende statistiek. Dat heeft vermoedelijk weinig met de mate van (voor)waarschuwingen te maken. Na de zware overstromingen van 1993 en 1995 zijn de dijken in Limburg fors verstevigd en verhoogd, waarna de kans op herhaling van toen als minimaal werd geacht. En niet onterecht zo blijkt nu. Ook al scheelde het niet veel… een herhaling is inderdaad voorkomen. De meeste Limburgse dorpen hebben deze golf van water ogenschijnlijk eenvoudig doorstaan, slechts enkele plaatsen liepen onder met flinke schade tot gevolg. Voornamelijk in het heuvelland, waar het regenwater naar alle laaggelegen punten stroomde en juist dorpen langs de Geul trof. Waarschijnlijk valt dat lastig op te lossen, omdat veel dorpen nu eenmaal in een dal liggen. Gelukkig komen dit soort situaties echt zelden voor en helemaal in tijdens de zomerperiode. Hadden we exact dezelfde weersituatie gehad, maar dan met dijken zoals die in Nederland aanwezig waren in de jaren ’90? Dan was het leed niet te overzien geweest, ook elders in Limburg niet. Door sterk verbeterde waterkeringen is dat nu voorkomen. Mooie conclusie voor Nederland als waterland, in een verder zwarte weersituatie.

Pas tijdens het weekend van 17/18 juli komt het water bij mij in de regio aan, Noord-Limburg (regio Gennep/Mook). Het aparte wat ik op vrijdag zag: je rijdt een half uurtje naar Venlo, treft daar enorme overlast aan en een waterstand tot tegen de rand van verscheidene dijken. Terwijl een goede 20 minuten (nauwelijks 30 kilometer!) noordwaarts het waterpeil gewoon normaal was. Een werkelijk ongekend contrast. Het water komt daadwerkelijk met een soort ‘golf’ aan: het water stijgt bij Mook in de loop van 17 juli wel bijna 3 meter in een paar uur. Zelfs daar rollen nog de nodige boomstammen en puin voor de golf uit. Meestal zie je zoiets geleidelijk toenemen, zoals vaak in de winter gebeurt. Dit event was in alle opzichten uniek.

Wateroverlast bij de Limburgse plaatsen Mook en Bergen 17/18 juli 2021

Wateroverlast vanuit de lucht, bij Nieuw-Bergen, 17 juli 2021 (foto: Koen Derix)

(c) 2021 Wouter van Bernebeek