6-9 augustus 2019

Meerdere supercellen met bliksembarrage

Meerdere intense onweerskansen staan op het programma voor de komende dagen. De eerste uit een serie valt vanavond (6 aug) en gedeeltelijk komende nacht in het zuiden van Duitsland, mogelijk met initiatie tot in het noordoosten van Frankrijk. Deze setup verplaatst zich woensdag naar de Italiaanse Povlakte en vervolgens nadert de dagen daarna vanuit het zuidwesten een nieuw thermisch lagedrukgebied dat iets westelijker uitkomt. Alle verwachte setups kennen een potentiële overlap van 2000-3000 J/kg aan CAPE met daarbij een forse hoeveelheid windschering onder invloed van de linkeruitgang van de jet. Dinsdag en woensdag bedraagt de effectieve schering circa 40kn, aanstaande vrijdag (9 augustus) mogelijk zelfs richting 50kn. In principe willen wij op alle situaties chasen... je zou denken dat het spotten van minimaal één supercell een formaliteit moet zijn met dergelijke waardes.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Routes:

6-7/8: Heilbronn – Stuttgart – Herrenberg – Ludwigsburg – Würzburg – Keulen
9/8: Aarlen – Luxemburg/st – Metz – Louvigny – Rémilly – Kaiserslautern – Stuttgart

Landen: Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk, Duitsland
Afstand: 2850 kilometer

Max gemeten windstoot:
76 km/uur

Link Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=zAz_xbcSqFY

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Het is maandagavond 5 augustus 2019. Morgen wordt het aan de voorzijde van een actief thermisch lagedrukgebied boven Frankrijk een zomerse dag, maar niet vreselijk warm. Er zijn middagtemperaturen te verwachten van circa 27 graden in het Rijndal en tussen 28 en 30 graden over de grens in het oosten en noordoosten van Frankrijk. Daarmee wordt de convectietemperatuur van 28 á 29 graden krap aan bereikt, maar buien zullen pas serieus van de grond komen wanneer een kortgolvige hoogtetrog het gebied nadert. Waarschijnlijk is dat pas in de loop van dinsdagavond: dan profiteren onweersbuien van een regime met 1500-1700 J/kg CAPE en zo’n 40kn diepe schering. Grootschalige supercellen zijn vóór die tijd onwaarschijnlijk.

Weerkaarten luchtdruk, 500 hPa str. (Wetter3.de) en CAPE (Modellzentrale.de) voor dinsdagavond 6 augustus

Onderweg naar Zuid-Duitsland treffen we al verschillende buien, maar die zijn absoluut nog niet sterk ontwikkeld. In de regio Mainz komen we met open dak (we chasen vandaag met een cabrio) zelfs in een actieve neerslagkern terecht en dat levert een onverwacht nat pak op. Gelukkig ligt de camera-apparatuur in de kofferbak. Omstreeks 16.15 uur komen we aan bij knooppunt Karlsruhe-Süd en daar wachten we een tijdje op nieuwe modelruns. Die kaarten komen even na 17.00 uur beschikbaar en dat bevestigt eigenlijk ons eerdere beeld, maar dan overtuigender: het wordt duidelijk de oostkant van het Zwarte Woud. Gokken op snelle initiatie van supercellen westelijker is in dit geval te risicovol. We rijden tot aan Stuttgart en gaan daar op een parkeerplaats staan wachten op het moment dat de eerste buienvorming plaatsvindt. Dat blijkt echter aanzienlijk langer te duren dan verwacht.

De uren verstrijken zonder enige actie. Het is meestentijds half bewolkt met temperaturen die rond een graad of 23-24 schommelen. We zitten hier natuurlijk vrij hoog en dat is mede de oorzaak van de huidige relatief gematigde temperatuur. Het wordt 18 uur, 19 uur, 20 uur en daarna nadert zonsondergang. We nemen kaart na kaart door om te zien wat er 'mis' gaat, maar er blijkt niet zoveel fout aan de huidige weersituatie. Vrijwel alle weermodellen initiëren de buien gewoon veel te vroeg: Icon en Harmonie gooiden de eerste serieuze onweersbuien zelfs al tussen 16 en 17 uur in de buurt van Straatsburg. Om 20 uur gebeurt er nog altijd weinig, behalve dat een zone met buiige regen (en verspreid wat onweer) inmiddels de Vogezen nadert. Deze strook met neerslag markeert de voorzijde van het naderende (slingerende) koufront, maar zal ons voorlopig niet bereiken. Even na zonsondergang, het is inmiddels tussen 20.35 en 21.00 uur, krijgt de hoogtetrog eindelijk grip op het weerbeeld. Tussen Colmar en Freiburg ontstaat een eerste noemenswaardige onweersbui. Die wolkentop schiet meteen door naar een kilometer of 11 en daarbij gaat de bliksemfrequentie naar 65-70 ontladingen per minuut. Deze cell bevindt zich echter wel erg zuidelijk en heeft niet bepaald de kenmerken van een supercell in ontwikkeling. We besluiten niks te doen en rustig af te wachten. Verder noord-/noordwestwaarts op de thermische vore ligt namelijk meer schering en daar moeten buien vroeg of laat toch van gaan profiteren.

Omstreeks 22.00 uur schakelen we eindelijk over tot actie! Twee forse cellen ploffen ineens ruimschoots aan de oostzijde van het buiige regengebied, eentje zuid van Offenburg en de ander nabij Pforzheim (tussen Karlsruhe en Stuttgart). Vooral de zuidelijke cell ontwikkelt zich razendsnel (tikt op een bepaald moment al over de 100 bliksemontladingen per minuut) en bereikt spoedig de modus van supercell. We moeten een kilometer of dertig zuidwestwaarts verplaatsen om goed te staan voor deze bui, langs autobahn 81 zuid van Stuttgart. In de buurt van Herrenberg willen we een heuvel op met mooi uitzicht, maar dat blijkt ingewikkeld. Deze regio is omgeven door bos en bovenal sieren lijnen met hoogspanningsmasten het landschap. En als ik iets niét dwars door beeld wil hebben op mijn foto's...

Pas na 20 minuten en na elk landweggetje uitgekamd te hebben, komen we uiteindelijk op een bevredigende stek aan. We kunnen natuurlijk niet te ver afwijken van deze regio, anders staan we niet meer gunstig op de supercell. Ook deze locatie heeft masten, maar als we recht daaronder gaan staan is het uitzicht op west optimaal. Een andere keuze hebben we niet. Ik bouw al mijn materiaal op, terwijl de bliksemflitsen aan de westelijke horizon steeds feller worden. Op het radarbeeld oogt de cell niet eens heel indrukwekkend: er is wel een coupletje zichtbaar, maar die zit redelijk verscholen in de neerslag. Sowieso bevindt zich vrij veel aambeeldregen rond de bui. Dat is een vrij hinderlijk terugkerend patroon bij dit soort buien, we hebben het de afgelopen jaren helaas veel vaker meegemaakt. Het gaat telkens een beetje ten koste van de fotografie.

Eerste dikke blikseminslag (CG-) zuid van Stuttgart, Duitsland, 6 augustus rond 23.20 uur

Het is inmiddels donker geworden. Tegen 23.00 uur zien we de eerste bliksemkanalen vallen in het westen en noordwesten, maar ver weg. De supercell zelf hangt nog op een kilometer of 20 bij ons vandaan. Momenteel produceert de bui ruim 70 ontladingen per minuut, maar het lijkt veelal om IC ontladingen (Intra Cloud) te gaan, ofwel weerlicht. Dan wordt aan de west-zuidwestelijke horizon een schotelachtige structuur zichtbaar. Wallcloud! Direct na het opmerken van dit gevaarte schiet een dubbele minner dwars er doorheen. De echo’s van scheldwoorden rollen over de velden, want deze blikseminslagen vallen allebei naast het beeld van mijn camera. Dat gebeurt me geen tweede keer. Ik draai één van de fotocamera's naar het zuidwesten, recht op de wall gericht.

In de vijf tot zes minuten daarna vindt een ware barrage van inslagen plaats voor onze neus. De supercell neemt blijkbaar in intensiteit toe: de wallcloud groeit steeds harder en met name aan de noordoostzijde ervan is plotseling sprake van opvallend actief CG-onweer. De ene inslag is nog indrukwekkender dan de ander, mede doordat er hoofdzakelijk sprake is van zogenaamde minners. Deze ontladingen zijn doorgaans veel minder krachtig dan een plusser, maar wel vele malen fotogenieker. Soms met duizenden kleine vertakkingen aan het hoofdkanaal. Hier doe je het als bliksemfotograaf allemaal voor! Eerst hebben we twee minners tegelijkertijd pal naast de wall, daarna vallen er nogmaals twee helemaal in het zuiden naast beeld. Daarna schiet één forse inslag naar de aarde recht voor ons tegen de heuvel en vervolgens weer twee tegelijk, waarvan één het dak van een flatgebouw raakt circa 1500 meter verderop. Vanaf dat gebouw is zelfs een zogenaamde streamer zichtbaar: dat is een soort kleine bliksemschicht die direct na de inslag vanaf de fabriek opnieuw omhoog gericht de lucht in krult. Het levert misschien wel mijn beste bliksemfoto's in jaren op.

Zware dubbele blikseminslag (met’ streamer’) zuid van Stuttgart, 6 augustus 2019 rond 23.27 uur

Philippe, waar ik mee samen ben, gaat daarna in de auto zitten. Hij vindt het onweer namelijk te dichtbij komen. Ik waag nog enkele pogingen voor goede bliksemfoto's. Het is tenslotte (opvallend genoeg!) droog en de supercell zelf hangt nog op een behoorlijke afstand van ons. Ik krijg echter flashbacks naar de nachtelijke storm chase van 1 augustus 2017: de inslag op 20 meter afstand die in een soortgelijke setup plaatsvond. Toen is er een wonder gebeurd waardoor we zelf niet werden geraakt. Toch waag ik het erop en warempel: nog geen twee minuten later volgt een enorm felle ontlading! Wel op redelijke afstand, maar de bliksem is zo kortdurend dat ik ter plaatse niet kan inschatten hoe het precies eruit heeft gezien. De camera kan dat wel: het waren 5 dikke inslagen tegelijk, mooi op een rijtje. Vijf! Nooit eerder heb ik 5 (!) van zulke minners op hetzelfde moment weten vast te leggen. De dreun die volgt is niet heel luid; het zijn tenslotte minners en die genereren meestal geen oorverdovende knallen. Door een verdwaalde regendruppel op de lens is de meest rechtse CG wel ietwat onscherp, maar dat mag de pret niet drukken. Een vrij unieke opname rolt hier uit de camera.

Preview van het cameraschermpje met 5 (!) CG’s tegelijk, 6 augustus rond 23.30 uur zuid van Stuttgart

De beste drie van vijf blikseminslagen tegelijk, 6 augustus rond 23.30 uur zuid van Stuttgart

Zelfs daarna heb ik er diep van binnen geen genoeg van. Nog altijd is het vrijwel droog (af en toe spettert het wat), maar de supercell nadert nu vlot. Links komt de wallcloud steeds beter in beeld (zie foto hieronder), al ligt die inmiddels wel een beetje verscholen door de neerslag. In het licht van de bliksem is soms een vage ‘kolom’ zichtbaar die op het radarbeeld op dat moment sterk roteert. De verwachting nu is dat deze wall ons schampt.

Dubbele blikseminslag met linksachter de naderende wallcloud, 6 augustus rond 23.33 uur

Dan maakt een doodeng geluid zich ineens meester over me, een geluid dat ik als geen ander herken. Precies datzelfde geluid van 1 augustus 2017, eveneens in Duitsland. Een seconde voordat de bliksem vlak voor ons in de weg joeg. Ditmaal vindt het geluid van 'stromende elektriciteit' echter niet plaats voor me, maar komt schuin van boven. Het is hoorbaar vanaf de elektriciteitsmast waar we onder staan! Op zich is dat niet zo'n probleem, omdat de stroom altijd via de masten omlaag zal geleiden, maar het wordt gevoelsmatig toch even behoorlijk spannend. Ik haast me de auto in en eenmaal binnen vindt er wel een ontlading plaats, maar dat is slechts een crawler. Echt nabije CG's vallen deze nacht niet.

Tijdens passage van de neerslagkern komt het nog wel tot enkele verscholen inslagen. Het waait enige tijd stevig (windstoten naar schatting van rond de 75 km/uur) en even valt wat hagel, maar veel kan dat nooit worden omdat we de kern missen. Evenals de wallcloud. Bij volledige duisternis en zonder al te best wegennetwerk, moet je niet het risico lopen dat we hier ergens toch echt zware hagel treffen. Aan de achterzijde van de cell proberen we nog wat bliksem vast te leggen, maar op een enkel 'takje' uit de vrijstaande CB na is verder nog maar weinig zichtbaar. We pakken een hotel in de buurt van Stuttgart en twijfelen we nog wat morgen te doen. Zoals eerder gezegd verplaatst deze setup zich naar Noord-Italië. Daarvoor is een trip dwars door de Alpen vereist, vele uren rijden. Met dit resultaat vanavond op zak moeten we hier nog eens een nachtje over slapen. Maar al vrij snel wordt de keuze duidelijk: we doen het niet en gaan overdag, woensdag 7 augustus, terug naar Nederland rijden. Zeker omdat eind van de week nog een setup onderweg naar ons is.

Die situatie krijgt de dagen daarna steeds meer vorm en vindt plaats op vrijdag 9 augustus. Ook hierin heerst de nodige onzekerheid, al liggen de targets nu aanzienlijk verder uit elkaar dan dinsdag. De ene onweerskans valt namelijk in een strook van Noord-Frankrijk (regio Reims) naar Centraal-Duitsland en de andere dynamische setup boven Noord-Holland in Nederland. Dat loopt een kilometer of 400 uiteen. Halverwege de ochtend van 9 augustus passeert al een oud MCS uit Frankrijk mijn eigen woonplaats en die onderschep ik eerst. Dit kleinschalige buienlijntje wordt voorafgegaan door een elevated shelfcloud met een basis boven twee kilometer hoogte. De wolkenstructuren van deze shelf zijn desondanks fraai en het water (met enkele zeilbootjes) op de voorgrond zet de boel mooi in perspectief. Daarna komen we met vier mensen samen en moet een keuze volgen welke setup we later vandaag willen pakken.

Elevated shelfcloud in de ochtend van 9 augustus, Cuijk (Brabant)

Nog altijd heerst veel twijfel, omdat verschillende weermodellen een serieuze supercell in Noord-Holland berekenen (waaronder Harmonie). Deze cell initieert op een hoeveelheid windschering van bijna 60kn en dat betekent zelfs risico op een (kortdurende) tornado. De vraag is vooraf echter of het wel warm genoeg wordt voor initiatie; daarvoor is dit absoluut een randgevalletje. De weerkaarten ogen sowieso als een frontenkerkhof in de omgeving van beide doelgebieden. Dat er buien boven Noord-Frankrijk ontstaan en zich daar dynamisch ontwikkelen lijkt echter wél een zekerheidje. Daarom valt onze keuze op de zuidelijke kans met als target het zuiden van Luxemburg of de omgeving van het Franse Metz.

Weerkaart KNMI voor vrijdag 9 augustus 2019 (12z/14u)

Weerkaart (GFS/Wetter3.de) en berekening diepe windschering (Har40) voor vrijdagmiddag 9 augustus 2019

Halverwege de middag is de rightmover nog altijd ronduit intensief en heeft zojuist Reims gepasseerd. De koers is vrijwel recht oostelijk en dat betekent dat wij ons verder zuidwaarts moeten verplaatsen tot zuid van Metz. Een klein half uur later krijgen we de voorzijde van deze bui in het vizier. Een enorm aambeeld spreidt zich over ons hoofd uit met verschillende veldjes mammatus erin verwerkt. Een best spectaculair aanzicht zo boven de granenvelden! Ongeveer 15 km zuid van Metz, vlakbij het dorp Louvigny, wachten we de supercell op. Nog altijd tikt de bliksemfrequentie tussen 250 en 300 ontladingen per minuut op deze cell, maar tegelijkertijd is er een nieuwe ontwikkeling die ons direct zorgen baart. Vanuit het zuiden heeft een andere supercell zich zojuist gesplit en de leftmover uit die deling koerst vrijwel recht noordwaarts.... precies op Louvigny af. We vermoeden echter dat de supercell die al uren leeft zwaar dominant is over dat andere kleine buitje en hem zo zal opslokken. Dat blijkt echter een illusie. De al uren levende rightmover vanuit het westen en de leftmover uit het zuiden botsen EXACT voor onze neus op elkaar en beide buien nemen daarna in intensiteit af. Daardoor is van enige fotogenieke structuur in eerste instantie nauwelijks sprake meer. Hoe krijg je het verzonnen?! Geen van de buien weet zich daarna in onze regio te herpakken, al heeft de leftmover op de valreep wel een aangename verrassing in petto.

Leftmover supercell nadert vanuit het zuiden met intense neerslag, zuid van Metz, 9 aug om 16.15 uur

We hebben weinig andere keuze dan de leftmover te laten passeren. We bevinden ons nu tussen twee supercellen waaruit in beide gevallen grote hagel valt… rijden lijkt te risicovol vanwege eventuele schade. Na een kortdurende stortbui (de hagel mist ons rakelings) komt de achterzijde van de leftmover in beeld. En die blijkt verrassend fotogeniek! Een tamelijk uit de kluiten gewassen mesocyclone zit half verscholen in de neerslagkern en koerst zodra het droog wordt pal over ons hoofd heen. Ik krijg hem maar net op de gevoelige plaat. De meso is zelfs opgebouwd uit meerdere goed ontwikkelde ‘laagjes’ bovenop elkaar. Gezien het radarbeeld hadden we dit nooit meer verwacht. Het maakt de ‘misser’ van zojuist een klein beetje goed.

Mesocyclone van de leftmover supercell, zuid van Metz (Frankrijk), 9 aug om 16.37 uur

Radarbeeld (incl onze locatie) tijdens het samensmelten rightmover/leftmover, 9 aug om 17.00 uur (Infoclimat)

Nadat de kern van de leftmover is gepasseerd en we enkele plaatjes geschoten hebben van de ‘vliegende schotel’, rijden we snel noordwaarts. De leftmover bevindt zich nu noord van ons, maar tegelijkertijd is de rightmover nog niet helemaal gepasseerd. Beide cellen smelten als het ware samen, zoals te zien is op het radarbeeld hierboven van 17.00 uur. Maar dat gaat aanvankelijk wel ten koste van de structuur. Niet veel later komt het bericht ons onder ogen dat een embedded supercell 40 kilometer ten noorden (!) van ons, verscholen midden in een pluk regen, zojuist een zware tornado heeft veroorzaakt op de grens van Luxemburg met Frankrijk. Een dorp werd zelfs deels van de kaart geveegd door deze EF-2 / EF-3 tornado. Niet alleen wij, maar nog talloze andere chasers, gingen volledig ervanuit dat de oorspronkelijke rightmover eventueel zoiets zou produceren. Niets bleek minder waar. We zijn bijna allemaal in de luren gelegd door een onverwachte split verderop in Frankrijk en daaruit voortkomende leftmover die zodoende 'onze' supercell de das om heeft gedaan. We hebben dit nog nooit eerder zo meegemaakt. Het is wel ontzettend leerzame casus.

Daarna begeven we ons oostwaarts Duitsland in, waar een nieuwe supercell zich zo'n 60 km oost van de oorspronkelijke bui heeft gevormd. Deze cell is echter veel te snel (stormmotion van >75 km/uur) en door de avondspits kunnen we die nooit meer bijhalen. De achterzijde vormt nog wel een fraai veld met mammatus waar we enige tijd zicht op hebben. Daar blijft het helaas verder bij. In een uiterste poging om nog iets van deze storm chase te maken rijden we daarna een nieuw gebied met onweersbuien tegemoet richting Stuttgart. Hier bevindt zich minder windschering en de buien hier betreffen absoluut geen supercellen, maar een vrij sterk ontwikkeld cluster met multicellen. Ten zuiden van de Duitse stad Ulm levert dat tussen 22.20 en 23.00 uur nog een redelijk fraaie bliksemshow op. Qua structuur is het niet veel meer, maar ik weet nog wel wat mooie bliksemplaatjes te schieten gecombineerd met een naastgelegen dorpje. En dan vanuit een vogelkijkhutje midden in een open weide! Toch nog een aardig eind van een verder tamelijk frustrerende dag.

Mammatus aan de achterkant van een supercell bij Kaiserslautern, 9 augustus rond 19 uur

Bliksemfoto’s noord van Stuttgart, Duitsland, 9 augustus 2019 rond 22.30 uur

En hoe is de onweerskans in Nederland dan afgelopen? Nou, ook die viel zowel vrij heftig als rommelig uit. Een kleinschalige supercell ontstond boven hartje Amsterdam en veroorzaakte daar zelfs korte tijd een tornado, waarschijnlijk van de EF-0 klasse. Er zijn windsnelheden voorgekomen lokaal tussen 110 en 120 km/uur. Doordat deze hoos zich boven een grote stad voordeed is ‘ie vanaf talloze hoeken en standpunten vastgelegd, zowel op foto als film. Veel schade is er niet veroorzaakt, want daarvoor was de kracht net te klein. Toch kunnen we dit als uitstekende prestatie beschouwen van de fijnmazige weermodellen, die die supercell in Noord-Holland gisteren al berekenden. Verder ontstonden ook daar spoedig vrij veel buien om de actieve cellen heen, waardoor serieus zware ontwikkeling niet kon plaatsvinden.

(c) 2019 Wouter van Bernebeek