30/31 augustus 2015

Weekend vol ‘Nederlandse’ supercellen

Na een woensdagavond (26 aug) met noodweer in het noordwestelijk kustgebied, hebben we dit weekend te maken met opnieuw een linke onweerssituatie. We bevinden ons voor de zoveelste maal dit seizoen in zeer vochtige tropische lucht uit het zuiden van Europa. Er is kans op supercellen in het midden en zuiden van Nederland, maar de exacte timing en activiteit van een thermische vore is nog een beetje onzeker.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Nijmegen – Afsluitdijk (26/08) – Nijmegen – Druten – Oss – Cuijk – Nijmegen
Landen: Nederland
Afstand: 450 kilometer

Max gemeten windstoot:
100 km/uur (26/08)

Link Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=F8i9JAi7d1Q

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Woensdagmiddag 26 augustus 2015, de laatste dagen van de zomervakantie. Na maar liefst twee rustige weken op onweersgebied (dat is dit seizoen lang!) verschijnen in de weerkaarten forse buienkansen voor aanstaand weekend. In het zuidelijke deel van de Benelux kan het dan opnieuw tot supercellen komen. Vóór die tijd krijgen we echter nog de passage van een koufront en dat zal vanavond vooral in het noordwesten voor actief onweer kunnen zorgen. Er wordt een sneltrekkende squall-line verwacht met kans op zeer zware windstoten.

Uiteindelijk nadert de buienlijn in de avondschemering tussen 20.45 en 21.00 uur. Het zicht op de arcuskraag wordt door de invallende duisternis wel een beetje ontnomen, maar af en toe schiet een blikseminslag omlaag aan de voorzijde van de squall met wat extra licht. Eén exemplaar raakt zelfs het water ver voor de arcus uit, maar precies op dat moment sta ik de positie van mijn camera bij te stellen. De inslag staat zowel overbelicht als onscherp op beeld (zie de foto hieronder). Enkele kilometers voor passage van de arcus klapt uit het niets een windstoot tegen onze dijk aan: mijn windmeter schiet uit naar 100 km/uur. Even verderop worden gusts van 120-130 km/uur gemeten. Vier statieven gaan in een rijtje tegen de vlakte, waarvan twee (inclusief camera) sneuvelen. Dat is het nadeel van een locatie langs open water: je hoort of ziet de windstoten niet naderen. Zo wordt het een ietwat prijzige chase.

Bekomen van de materiële schade en deze storm chase, die zonder al te bijzondere beelden voorbij is gegaan, richten we ons de dagen erna op het weekend van 29/30 augustus. Na het koufront van woensdag, volgt later op vrijdag 28 augustus een warmtefront en bevinden we ons alweer in de vochtige (sub)tropische lucht. In het weekend levert dat regionaal zomerse temperaturen op en zondag halen we in diep landinwaarts lokaal zelfs tropische waarden van 30-31 graden. Een thermische vore ligt dan wel over de Benelux en onder invloed van de linkeruitgang van de jet neemt geleidelijk het risico op stevige onweersbuien toe. De timing van buienvorming verschilt echter nogal sterk van weermodel tot weermodel.

Weerkaart (T500, luchtdruk en bovenstroming) voor 30 aug 2015, 18z/20u (GFS / bron Wetter3.de)

De eerste serieuze onstabiliteit bereikt onze omgeving in de avond van 29 augustus: in het zuidoosten bedraagt de ML-CAPE 1300-1500 J/kg en daarbij moeten we denken aan 25kn diepe schering (geteld van 2-7 km). Overdag wordt het in elk geval nog niet warm genoeg voor buienvorming vanaf de grond, dus we zullen het moeten hebben van onweer dat vanaf hoogte wordt getriggerd. De wolkenbasis ligt dan op ruim 2 km.

Lange tijd blijft het echter volkomen rustig. Boven Noord-Frankrijk en in de omgeving van het Kanaal zijn wel enkele onweersbuien actief, maar die verplaatsen zich maar moeizaam en zullen ons niet bereiken. Er hangt wat middelbare bewolking en in het maanlicht is soms wat ‘Castellanus’ zichtbaar. De temperatuur ligt om 02.00 uur rond een graad of 18 en er staat een zwakke zuidoostenwind. Langzaamaan ga ik me opmaken om het bed in te duiken en dan tegen zonsopkomst nog eens wat kaartjes te checken. Maar er lijkt op dit moment echt een wonder nodig om deze nanacht/ochtend nog tot serieus onweer te komen. Overigens is dat wél positief voor de setup die zondag namiddag en -avond volgt, want oude restanten van buien kunnen ditmaal in ieder geval niet de opwarming tegenwerken.

Nou, dat had je gedacht! Tussen 02.30 en 03.30 uur komt in twee regio’s alsnog een treintje met kleine cellen tot ontwikkeling: vanaf de regio Rotterdam naar Zeeland en de ander nabij de grens met België. De buitjes veroorzaken meteen wat onweer maar hebben het zichtbaar moeilijk. Toppen op de satelliet reiken niet veel hoger dan 7-8 km en na enige tijd kakken deze buien alweer langzaam in. Wel worden her en der windvlagen waargenomen van 60 tot 70 km/uur. Precies die windstoten zijn het die kort daarna indirect veel zwaardere buien veroorzaken. Omstreeks 03.30 uur treft de outflow van het noordelijke buienlijntje de outflow van de zuidelijke buien boven het midden van Brabant: op dit raakpunt ontploft binnen korte tijd een ronduit zware multicell die langzaam oostwaarts verplaatst richting Oss en daarna Gennep/Boxmeer. Twee mede storm chasers uit Zuid-Limburg zijn inmiddels onderweg naar het noorden om deze cell te onderscheppen, maar zelf hoef ik niet ver weg. Besluit te gaan staan tussen Gennep en het dorp Ven-Zelderheide in Noord-Limburg. Die regio biedt veel uitzicht met her en der ook wat mooie watertjes.

Rond 04.15 uur sta ik ter plaatse en overal om me heen is weerlicht zichtbaar. Helaas loopt het gebied vóór de zware bui uit nogal snel vol met ondiepe convectie, waardoor het vrijwel constant regent. De naderende bui produceert een behoorlijke hoeveelheid blikseminslagen, maar de meeste exemplaren vallen links en rechts naast het beeld van de camera. Dat is bij Tom (die inmiddels ook in de buurt is) anders: hij weet een serie van vier ‘minners’ op rij te vangen tussen Gennep en Boxmeer, vlakbij snelweg A73. Deze inslagen deden zich allemaal precies tegelijkertijd voor. De opname hieronder toont het beeld dat hij weet vast te leggen omstreeks 04.20 uur. Bijzonder!

Vier blikseminslagen tegelijk naast elkaar, Gennep/Boxmeer (L), 30 augustus 2015 rond 04.30 uur.
Credits: Tom Reubzaet

Blikseminslag in het dorp Ven-Zelderheide (L), 30 augustus 2015 rond 04.45 uur

Daar blijft het echter niet bij. Inmiddels is het 06.30 uur geweest en zonsopkomst nadert. Een nieuwe buienlijn vanuit West-Vlaanderen ligt nu grotendeels boven Brabant: ook daar komen flink wat CG’s voor en die buien hebben al veel meer weg van (elevated) supercellen. Van de vijf cellen die actief zijn, bevatten minstens drie stuks een zogenaamd ‘coupletje’ en de buien veroorzaken ook flinke hagel van ~4cm doorsnede. Opvallend voor de vroege morgen.

Deze onweersbuien hebben zich afgesplitst van het kleinschalige MCS dat begin van de nacht langs het Kanaal richting Engeland trok. Vervolgens zijn de buien helemaal oostwaarts afgebogen en hebben zichzelf, in een steeds gunstiger en onstabieler wordend regime, de hele nacht staande weten te houden. Met name de twee meest oostelijke buien van het treintje cellen zijn interessant: we trekken nog even ‘door’ tot in de omgeving van Boxtel.

Radarbeeld van zondag 30 augustus 2015, om 07.30 uur. Vijf actieve cellen op een rij, waarvan zeker drie stuks met kenmerken hebben van een (elevated) supercell. Bron Buienradar.

De achterste drie buien zullen spoedig oplossen, terwijl de voorste twee cellen vanaf 08.00 uur samensmelten tot één dikke onweersbui. Die oostelijke cell (op het radarbeeld hierboven ten westen van Eindhoven) weet gedurende de dag boven Duitsland zelfs surface based te worden en daar indrukwekkende wolkenformaties neer te zetten. Maar ook bij ons in de regio Boxtel blijkt dat het geval! De voorzijde van de bui wordt gekenmerkt door een enorme meerlaags shelfcloud, maar het zicht wordt helaas grotendeels ontnomen door een pluk lage bewolking die eveneens voor de bui uit wordt geblazen. Slechts een paar korte momentjes krijgen we een klein inkijkje op het geweldige lijnenspel dat over ons hoofd trekt. Wat een gemiste kans! We kunnen de cell wel helemaal oostwaarts tot in de omgeving van Münster volgen (de kans is zeer groot dat de lage bewolking daar verdwenen is), maar inmiddels slaat de vermoeidheid ook langzaam toe. Het is verstandiger om nu een tijdje te rusten en ons daarna te richten op de potentieel heftige setup die later vandaag op de planning staat. Ieder gaat weer z’n eigen weg naar huis, met al wel een paar mooie beelden op zak.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 

Zondag overdag schijnt de zon flink en warmt het op naar 27 tot 31 graden, wat ruimschoots warm genoeg moet zijn voor convectie gevoed vanaf de grond. CAPE stijgt bij deze waarden naar ruim 2000 J/kg en daarbij staat later vandaag een effectieve schering van 20-25kn over 0-1 km en ruim 45kn op 0-7 km. De thermische vore ligt bijna stationair over het midden van Nederland, maar opnieuw gebeurt er overdag lange tijd niets. Tot ruim na zonsondergang blijft het rustig zomerweer met zelfs nauwelijks bewolking. Daarbij gaat de temperatuur vanaf 19 uur langzaam weer omlaag. Halverwege de avond zijn alleen in de regio van het Franse Le Havre, boven het Kanaal en pal op de Belgische kust enkele onweersbuien actief. Omdat ik er ergens al vanuit ga dat het opnieuw (diep) nachtwerk kan worden, spring ik rond 20.30 uur het bed in om alvast wat uurtjes te slapen. Morgen moet er namelijk weer gewerkt worden en na deze augustusmaand met maar liefst zes (!) nachtelijke buienjachten binnen enkele weken, is mijn algemene gesteldheid ook niet al te best meer. Maar dit kan je wel eens overkomen in een druk seizoen.

Radarbeeld van 30 aug om 21 uur. Nieuwe buien ontwikkelen zich in de hele cirkels!

Amper een half uur lig ik plat, als de bliksemdetectie op mijn telefoon me luidruchtig weet te wekken. De melding luidt: “onweer binnen 50 km afstand”. Half verdwaasd kijk ik op de radar en warempel: zowel bij Zeeland als in het rivierengebied ploffen in hoog tempo buien. Enkele kernen schieten direct al door naar meer dan 65dbz, wat duidt op grote hagel. Nou dan staan we toch maar weer op, voor wellicht de laatste situatie van dit buienseizoen. Ook al kost het best wel een beetje moeite.

De tekst van Estofex bij deze forecast luidt:
“Convective storms are rapidly developing across west Belgium and the southern Netherlands. With surface dew points in the 20-23 C range, about 2000 J/kg of CAPE should be in place. Strong deep-layer (0-6 km) shear of 20-25 m/s aids in storm rotation, so that storm quickly acquire rotation as is evident from the hook-echo features on KNMI radar. The storms can produce very large hail, severe wind gusts, extreme rainfall rates as well as a few tornadoes, given that low level shear should be adequate for tornadogenesis: observed NE surface winds of 5 m/s topped by 10 m/s wind from the southwest at 850 hPa per NWP. Towards the end of the MD period, the storms will gradually become less surface-based and cluster, diminishing the tornado risk.”

Wij weten de meest oostelijke supercell te onderscheppen in de buurt van Druten, in het oostelijk rivierengebied. Deze bui zit dan al behoorlijk ingebed tussen andere neerslag wat het natuurlijk een stuk gevaarlijker maakt, zeker bij nacht. Dan volgen ineens harde knallen op het autodak, niet één of twee maar direct een groot aantal. Op de radar zie ik dat we de meest actieve neerslagkern recht dreigen in te rijden. Omdat je helemaal niets ziet door alle neerslag, besluiten we snel de veilige route terug te nemen. Bij de eerste de beste boerderij draaien we de auto en racen dan over dezelfde weg terug zuidwaarts. Vervolgens zijn we ook zo weer van de hagel verlost. Uiteindelijk blijkt het dorp Beesd, waar we naartoe wilden, door de supercell geraakt te zijn met flinke hagelschade. De keuze om terug te gaan was juist.

Radarbeelden van zondagavond 30 augustus 2015 om 22.00 en 23.10 uur (Buienradar)

Het is net 23.00 uur geweest en de radar toont inmiddels één dikke cluster van zware buien en ingebedde supercellen. Sommige cellen zijn wel 30 kilometer (!) in doorsnede. Eigenlijk is deze situatie allang niet meer goed chasebaar, veel te gevaarlijk en het heeft om die reden ook nog geen goede foto opgeleverd. Omdat de buien westelijker wat verder naar het zuiden toe aangroeien, besluiten we om naar de wateren bij Cuijk te rijden en vanaf die locatie de nieuwe buien te onderscheppen. Dat is dan vooral gericht op bliksemfotografie.

Die tweede locatie levert ons veel meer op! Op enige afstand van de buien vallen de mooiste blikseminslagen, soms zelfs vele kilometers buiten de neerslag. Onder de voorste cell spotten we ook nog een forse uitzakking, vermoedelijk de wallcloud van de hagelbui die we zojuist nipt hebben ontlopen. Toch gaat het ook bij Cuijk niet droog blijven: tegen 23.30 uur nadert een zeer actieve neerslagkern ons, wel met aanzienlijk kleinere hagel dan eerder. Deze bui laten we dus gewoon op deze stek passeren. En daarna kunnen we weer verder met foto’s maken aan de waterkant.

Talloze blikseminslagen bij Cuijk, Brabant, 30 augustus 2015 tussen 23.05 en 23.20 uur

De meest fraaie foto’s maken we aan de voorzijde van de buien. Na passage van het onweer wordt het nooit meer echt ‘schoon’ rondom de neerslagkernen, alles is volledig geclusterd tot één groot MCS-achtig complex. Meerdere downbursts raken ons langs het water, maar de windsnelheden komen niet hoger meer dan 80-82 km/uur en is dat beduidend lager dan bijv tijdens de squall-line van afgelopen woensdag langs de Afsluitdijk. Tijdens de neerslag wordt ons het fotograferen onmogelijk gemaakt, maar we horen aan de rake klappers dat er ruim voldoende blikseminslagen in de buurt vallen. Hagelstenen halen nog een grootte van circa 2 centimeter.

Uiteindelijk worden langs de vore ruim 53.000 bliksemontladingen geregistreerd en die vallen binnen een tijdsbestek van een uurtje of zes. Doordat de buien grotendeels in lijnen waren georganiseerd is ook vrijwel alle neerslag over hetzelfde gebied gevallen: in het westelijk rivierengebied lokaal zelfs bijna 100 millimeter! Uiteraard heeft dit her en der geleid tot flinke wateroverlast. De schade die door hagel werd veroorzaakt is uitgekomen op naar schatting ruim 50 miljoen euro.

De kaarten hieronder tonen het pad van de hagelbuien (afbeelding 1) en de verdeling van alle geregistreerde bliksemontladingen tussen 30 augustus 02 uur en 31 augustus 02 uur. Men zal zich in zowel de hele noordelijke helft als in het uiterste zuidoosten van Nederland tot op de dag van vandaag nog steeds afvragen wat er die dag eigenlijk allemaal gebeurde. Daar is dat hele bewuste weekend namelijk nergens onweer voorgekomen.

Hagel- en bliksemkaart van het KNMI, 30/31 augustus 2015 (bron: KNMI)

Vanuit het zuidwesten komt rond 01.30 uur (als we nog steeds bij Cuijk staan) een nieuw buiencomplex onze kant op met fors onweer en dat weerlicht is dan alweer zichtbaar. We kunnen stuk voor stuk echter nauwelijks de ogen open houden en over nog geen 6 uur gaat de wekker. Verstand voert zowaar even de boventoon en staat boven de drang om nu verder te chasen, daarom we zetten er een punt achter. Hiermee beëindigen we niet alleen deze heftige weerdag, maar ook aan een ongekend onweersseizoen komt een einde. Voor ons persoonlijk was 2015 verreweg het beste chaseseizoen sinds het begin in 2007. Dat begon al 5/6 mei met grootschalig onweer in eigen land, een week later gevolgd door de monsterlijke supercellen bij Freiburg. Ik moet nog zien dat we zo’n intens jaar snel opnieuw gaan krijgen en helemaal in eigen land.

(c) 2015 Wouter van Bernebeek