10 mei 2012

Schampschot met tornado in Oost-Brabant

De eerste noemenswaardige onweerssituatie van 2012 is direct een stevige. Vandaag is kans op enkele supercellen aan de voorzijde van een koufront, terwijl het niet eens erg warm wordt (maximaal 23 tot 25 graden). Er heerst tot het laatste ogenblik nog enige onzekerheid of de buien wel van de grond ontstaan. Zodra eentje daarin slaagt en flink doorschiet, kan deze cell direct profiteren van vrijwel optimale omstandigheden. Zelfs het risico op een tornado is reëel met scheringswaarden van 55 tot lokaal liefst 65kn, al wordt dat zo in het openbaar niet benoemd door de weerbedrijven. Ik ben paraat voor een storm chase, maar dat het zó dichtbij huis zou gebeuren had ik zeker niet verwacht.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Malden – Boxmeer – Holthees – Vierlingsbeek – Malden
Landen: Nederland
Afstand: 70 kilometer

Max gemeten windstoot:
~110 km/uur (schatting)

Link Youtube video:  -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

De weersituatie kenmerkt zich vandaag door een diepe warme sector, waar een groot deel van West-Europa zich in bevindt. De lucht in deze warme sector is echter zo vochtig, dat zich op grote schaal bewolking gevormd heeft. Daardoor loopt de temperatuur maar moeizaam op. Het is nog maar de vraag of de convectietemperatuur van circa 25 graden wordt bereikt. Een koufront van een sturende depressie nabij Ierland nadert vanuit het westen en aan de voorzijde bevindt zich een omvangrijk gebied met forse windschering. Wanneer het tot een onweersbui komt zal vrijwel meteen sprake zijn van het convectietype supercell.

KNMI frontenanalyse voor donderdag 10 mei 2012

De effectieve scheringswaarde waar we vanmiddag en vanavond aan moeten denken is ruim 60 knopen op veel plaatsen, wat dichter tegen het koufront aan (als het ware tussen een vore en het koufront in) zelfs oplopend naar ruim 65 knopen. Vooral de low level shear is hierbij ook ronduit fors te noemen: circa 30kn in het noordoosten en oosten tot lokaal zelfs meer dan 40kn in het zuidwesten en boven Vlaanderen. Daaronder ligt een behoorlijke berg met CAPE, al gaan de meeste weermodellen in de ochtend van 10 mei wel uit van maxima tussen 26 en 28 graden. In dat scenario zou sprake zijn van maximaal 2000-2400 J/kg SB CAPE in het zuiden en oosten van Nederland; boven Noord-Frankrijk zelfs richting 3000 J/kg. Daar is de schering wel een behoorlijk stuk minder. Uiteindelijk komen de maxima echter lager uit met 23 tot 25 graden, waarmee ook een flink deel van het parcel CAPE wordt afgesnoept. Er blijft nog altijd respectabele hoeveelheid van 1300 tot 1500 J/kg over. De beste overlap lijkt op voorhand in een brede zone van Vlaanderen naar Limburg te vallen.

We hadden eigenlijk nog wel een beetje zonneschijn verwacht, maar het blijft de hele dag grijs en troosteloos weer buiten. Het uiteindelijke aantal zonuren bedraagt 0,5, ofwel krap aan een half uurtje! Je kunt je nauwelijks voorstellen dat in deze setup zware buien ontstaan. Puur door krachtige warmte-advectie wordt de temperatuur opgestuwd naar 24 graden en in delen van Limburg zelfs nipt de zomerse grens van 25 graden. Dat is echt een prestatie van formaat onder deze plak met middelbare en lage bewolking. Er valt gedurende de volledige middagperiode zelfs lichte regen en motregen. Omstreeks 17.00 uur ontstaat nabij Oostende wel een eerste onweersbui, maar die oogt aanvankelijk niet echt boeiend.

Weerkaarten (luchtdruk/500 hPa str. en SB-CAPE/LI) voor donderdagavond 10 mei 2012, 18z (GFS/Wetter3.de)

We weten op dat moment nog niet dat deze eerste onweersbui de supercell vormt die het uiteindelijk allemaal gaat doen. In eerste instantie pruttelt de bui een beetje aan boven West-Vlaanderen en later in de omgeving van Antwerpen. Soms registreert de detectie ontladingen midden in een pluk buiige neerslag, waar de convectieve pit zich gevormd heeft. Geen enkel moment oogt het meer dan een buiig regengebied waaruit een sporadische rommel komt.

Omstreeks 19.00 uur bereikt de ingebedde bui schijnbaar een gebied met flink meer CAPE. Plotseling begint de stratiforme regen rondom de kern op te lossen en de bliksemfrequentie gaat bovendien omhoog. Al raakt de cell nooit helemaal vrij van buiige regen. Vanaf het moment dat de onweersbui Brabant in trekt, inmiddels toch al ruim 50 ontladingen per minuut qua intensiteit, begint de koers oostwaarts af te wijken. Aanvankelijk leek de bui recht op Nijmegen af te komen en ik heb al bijna positie ingenomen ten westen van de stad, maar ineens kan dat plan de prullenbak in. Er vormt zich nu duidelijk een (verscholen) supercell die sterk is gaan rightmoven. Naar alle waarschijnlijkheid komt de passage nu ergens uit boven het noorden van Limburg. Daarna gaat de ontwikkeling snel!

Radarbeelden van de supercell boven Oost-Brabant, om 20.15 uur. Bij het vlaggetje de plaats waar een tornado de grond raakte.
Beelden: voormalig MeteoConsult

Radarbeelden van de supercell boven Oost-Brabant, om 20.20 uur. Bij het vlaggetje de plaats waar een tornado de grond raakte.
Beelden: voormalig MeteoConsult

De neerslagkern van de bui bereikt in de regio Uden liefst 65dbz en daarmee is ook flinke hagel mogelijk. Er blijft aan de voorzijde echter veel storende regen aanwezig en dat komt het verkeer zeker niet ten goede. Ik probeer na mijn eerdere stek snel zuidwaarts te rijden via de A73, maar de gematigde regen zorgt voor hinderlijk veel langzame rijders. Precies op het ogenblik dat het neerslagscherm van de supercell de snelweg bereikt bij Boxmeer, bevind ik me daar ook. Er breekt een geweldige wolkbreuk los en hagelstenen van circa 2 centimeter doorsnede vliegen horizontaal over de snelweg. Veel verkeer staat inmiddels stil op de eerste rijstrook en de vluchtstrook, maar ik probeer toch nog enige snelheid erin te houden op de linkerbaan. Niet veel later volgt een downburstachtig verschijnsel ten zuiden van Boxmeer. Vanaf de rechterkant rolt een soort valwind tegen de auto en we schudden heen en weer. Dit zijn minimaal windstoten van 90-100 km/uur, wellicht nog hoger. Wat takken vliegen uit de bomen links van de snelweg, maar echt gevaarlijk wordt de situatie gelukkig niet (mede door het open terrein). Ik heb nog altijd de zuidflank van de supercell (met een sterk couplet) niet bereikt en die moet ook binnen afzienbare tijd de snelweg gaan passeren.

Dat gebeurt om 20.22 uur vermoedelijk pal voor mijn neus. Ongeveer 700 meter voor de afrit Vierlingsbeek/Overloon neemt het zicht af tot bijna nul. Daardoor komen we helemaal stil te staan en ontwikkelt zich een file. Er lijkt enige circulatie zichtbaar, want de neerslagvlagen vliegen alle kanten op voor ons. Maar door het gebrekkige zicht is dat lastig waarneembaar. Op dat moment denk ik overigens totaal niet aan een eventuele tornado. Enkele zeer zware windstoten raken de auto vanaf de zijkant. Onze schatting in dit verslag is met 110 km/uur nogal laag ingezet, maar metingen konden we helaas niet doen. Het kan moeiteloos even naar 120-130 km/uur geschoten zijn. Het natuurgeweld duurt slechts een seconde of dertig, daarna valt de wind ineens weg en ook de regen stopt vrijwel abrupt. Het verkeer begint weer te rijden. Nog geen 200 meter verderop blijkt een ‘hap’ uit de dubbele bomenrij oost van de snelweg genomen, die zat er vorige week zeker nog niet. Over een breedte van circa 70 meter zijn de meeste bomen omgewaaid of afgeknapt. Dat werpt direct een totaal ander licht op de situatie. Intussen wordt de achterzijde van de buienwolk zichtbaar. Vaag door een veld met lagere bewolking heen is een scherpe stijgstroom te zien met daaronder een brede wallcloud. In het midden zie ik vlak boven de bomen een duidelijke funnel hangen die steeds snel van grootte en structuur verandert. Onderstaande foto maak ik snel vanuit de auto.

Brede wallcloud met een funnel oost van Vierlingsbeek, 10 mei 2012 rond 20.27 uur

Op dat moment sta ik al langs de rijksweg tussen Overloon en Holthees. Het was even flink doorrijden, want de wallcloud is echt zo aan de horizon verdwenen. Was dit echt een tornado? Qua schade is op mijn huidige stek niets te zien, maar daar zal de wallcloud vermoedelijk nipt langs zijn getrokken. Ik ga een eindje terug naar het noorden en zie daar een boerderij staan, ongeveer 200 meter naast de snelweg en in het verlengde van de schade langs de A73. Op de westkant van het huis naast die boerderij liggen vrijwel alle dakpannen eraf, maar mensen zijn daar nu al volop puin aan het ruimen. Ik ga dan uiteraard geen beelden maken. Aan de voorzijde van datzelfde huis is een flinke berk in tweeën gebroken en in noordelijke richting gevallen. Vanuit de auto leg ik dit wel even vast.

Stormschade noordoost van Overloon vlakbij de A73, donderdag 10 mei rond 20.40 uur

De mogelijke tornado is hier echter veelal door open landschap getrokken, dus veel schade is niet te vinden. Natuurlijk goed nieuws. In Nederland is het voor een tornado toch bijzonder ingewikkeld om alleen open velden te treffen, maar hier lijkt het aardig geslaagd. Dan rij ik naar het noordoosten om aan de overkant van de snelweg te kijken. Opnieuw precies in de verlengde strook van de stek waar het eerdergenoemde bos is gesnoeid.

Aan de zijde van Vierlingsbeek blijkt veel meer schade veroorzaakt. Vooral de westkant is geraakt door de tornado, die lokaal makkelijk windsnelheden heeft bereikt van 150 km/uur. Talloze bomen zijn omgewaaid of gewoonweg van de stam gedraaid. Ze liggen over korte afstand alle kanten op, een duidelijk signaal dat hier sprake was van een krachtige circulatie. Ook naast het dorp is veel schade aan bomen en boerderijen. Even later komt ons een video onder ogen vanaf het treinstation gemaakt door toevallige voorbijgangers. Daarop is te zien hoe de tornado recht over hun hoofd trekt en zij uit alle macht proberen te schuilen. Deze beelden maken aan alle onzekerheid een einde: dit was overduidelijk een tornado! De slurf is zeer waarschijnlijk vlak voor mij de snelweg gepasseerd, maar was amper zichtbaar door alle neerslag. Dan heeft de tornado het bos pal oost van de A73 geraakt en is daarna vlak langs de noordwestkant van het dorp Vierlingsbeek getrokken. Aan de achterzijde heb ik zelf nog een glimp van de funnel/hoos kunnen vastleggen. Daarbij kon ik niet waarnemen of de slurf daar nog altijd de grond raakte.

Stormschade na de tornado bij Vierlingsbeek, donderdagavond 10 mei 2012

De schade loopt in de enkele miljoenen euro’s. Dat valt relatief nog best mee als je bedenkt dat de tornado ook vol een dorp had kunnen raken. Het is vooral een stevig schampschot geweest bij Vierlingsbeek. De locatie van het treinstation, waar de tornado recht overheen kwam, ligt enkele kilometers ten westen van het dorp zelf en de hoos is daarna ONO-waarts veelal door het platteland getrokken. Als de slurf recht over Vierlingsbeek was gegaan dan had dat ongetwijfeld veel grotere en zwaardere schade veroorzaakt. Misschien ook wel met slachtoffers tot gevolg. Gelukkig is dat ons nu allemaal bespaard gebleven.

Rond 21.15 uur rij ik terug naar huis. Echt goede foto’s heeft deze chase niet opgeleverd, al is die funnel natuurlijk wel mooi. Vooral bijzonder is het feit dat dit de eerste onderschepping van een tornado in mijn ‘carrière’ is. En dat in eigen land! Het was wel bijzonder close op de snelweg, want de passage scheelde misschien een dikke 150 meter. Al had het waarschijnlijk geen echt direct gevaar opgeleverd. Dit exemplaar was zeker niet krachtig genoeg om auto’s te verplaatsen, laat staan omver te werpen. Vanaf de open akker rechts kon ook weinig tot geen rondvliegend puin ons raken. Maar in geval van een zwaarder exemplaar zou deze positie ten opzichte van de hoos niet handig zijn.

(c) 2012 Wouter van Bernebeek