27/28 juli 2013

'mcs' verpest poteniële tornado-setup

Na een koud voorjaar met weinig onweer, bracht juni de eerste serieuze buien waarbij Nederland grotendeels gemist werd. In de laatste week van juli stond eindelijk de eerste échte setup op het programma en het was er meteen eentje die de boeken in kon gaan met alles erop en eraan. Zelfs het risico op tornado’s leek vrij groot. Dat liep uiteindelijk ietsje anders door verschillende onvoorziene factoren. Bij gebrek aan onweer in april, mei en juni 2013 hebben we echter het maximale uit deze situatie proberen te halen.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Vaals – Nijmegen – Roosendaal – Doetinchem – Twente – Meppen (D) – Vaals
Landen: Nederland, Duitsland
Afstand: 930 kilometer

Max gemeten windstoot:
90 km/uur

Link Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=cPRDCS9T58I

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

In een warme en vochtige zuidelijke stroming ontstaan op 26 juli overdag twee thermische lagedrukgebiedjes in het zuiden van Frankrijk. ’s Avonds wordt het eerste laag opgepikt door de straalstroom, onder invloed van een sturende depressie bij de Britse Eilanden. De lucht rond dit systeem is dusdanig onstabiel (>2500 J/kg CAPE, 40-45kn schering) dat zich direct een fors onweerscomplex ontwikkelt in de omgeving van Bordeaux. Onder deze zeer warme en dynamische omstandigheden moet het buiencomplex zich gemakkelijk de hele nacht kunnen handhaven en intussen richting Bretagne en via het Kanaal de Noordzee optrekken. De hoogtestroming buigt namelijk iets NNW-waarts af bij ons land vandaan. Waarna het tweede thermisch lagedrukgebied in de Benelux voor zwaar onweer kan zorgen in de loop van morgen. Juist die buien moeten in een regime vallen met veel windschering (mogelijk tot 60kn DLS) en ruim 3000 J/kg aan CAPE. Zelfs een tornado behoort dan tot de opties en mede daardoor geeft Estofex een level 3 uit van Noord-Frankrijk naar Nederland. Dit is ook precies het scenario waarop de meeste weermodellen hinten. Kan niet missen, toch?

Forecast van Estofex voor 27-28 juli 2013: een level 3 geldt voor hagel, zware windstoten en tornado's. Bron: Estofex.org

Ik ben op vakantie bij Vaals (Zuid-Limburg) en uiteraard paraat voor een eventuele storm chase. Al midden in de nacht bekijk ik even de radar, want de bliksemactiviteit boven de Dordogne ging toch wel heel hard net voor het slapen gaan. En die intensiteit blijkt richting Parijs alleen maar verder toegenomen. De koers oogt ook een stuk oostelijker dan voorzien, maar dat kan ook schijn zijn. Ik ga weer rustig slapen, want alles zit nog ontzettend ver weg. Het vroege MCS valt uiteindelijk toch geheel onverwacht: bij de eerstvolgende check van weerkaarten en radar rond 08.30 uur, ligt de intense buienlijn al over het zuiden van België. Voor de buien uit begint de temperatuur weliswaar op te lopen, want daar schijnt de zon nog flink, maar dat zal toch weinig effect meer hebben. Binnen drie kwartier is de voorzijde bij mij en de paniek is ineens compleet, want we hadden met een paar andere storm chasers rond 12.00 uur afgesproken om samen te komen. Dat plan kan de prullenmand in.

Uiteindelijk heb ik niet eens meer tijd om een mooie locatie op te zoeken. In de verte zijn de eerste rommels van het onweer al hoorbaar en je moet je voorstellen dat een eventuele shelfcloud daar nog minstens 10 tot 20 kilometer vooruit rolt. Gelukkig staat ons vakantiehuisje in redelijk open gebied met uitzicht op het oosten en zuiden. Ik loop met camera en statief de heuvel op, circa 200 meter verder. Daar wordt meteen de voorzijde van de buienlijn zichtbaar. Er heerst direct enige teleurstelling, want de shelfcloud is nogal rommelig. De passage van de bui is evenmin spectaculair: een beetje wind en enkele millimeters regen. Qua onweer is er vooral veel weerlicht zichtbaar. Behalve dat de temperatuur een aantal graden daalt (terwijl het nu juist had moeten opwarmen!) levert dit verder niets op.

De buienlijn van 27 juli 2013 boven Nederland, omstreeks 10.00 uur / bron: Buienradar

Al snel wordt duidelijk waarom het hier tegenvalt: ik krijg in het zuiden van Limburg slechts een schampschot van de enorme buienlijn, die wel de rest van Nederland aandoet. Daar is de structuur van de shelfcloud, weliswaar heiig, veel forser. Teleurgesteld worden de zojuist gemaakte beelden nog eens bekeken, maar die heb ik al snel gezien. Wat ik toen nog niet wist, is dat helemaal op de zuidkant van de lijn zojuist nog een losse cell is ontstaan. Een bui die ten opzichte van het MCS een meer oostelijker koers aanhoudt. En het is uitgerekend die bui (een supercell in ontwikkeling) die spoedig voor een verrassing zou zorgen nabij Vaals.

Opnieuw worden rommels hoorbaar vanuit het zuiden, waarop ik de nieuwe onweersbui op de radar spot. Dit geluid klinkt echter totaal anders dan een half uurtje geleden: hier zitten talloze diepe, zware dreunen tussen, duidelijk het geluid van CG’s. Ik ren dezelfde heuvel op met uitzicht op het zuiden en daar hangt al op dat moment al een enorme wolkenpartij, die de voorzijde van de bui markeert. Het is een shelfachtige structuur, maar geen uitgesproken shelfcloud. Voelbaar is ook de wind in de rug (inflow genaamd): een teken dat deze bui duidelijk de lucht ervoor naar zich toezuigt. Aan de bovenkant van de shelfcloud/rolwolk springen direct de groenachtige kleuren in het oog. Dit is wel even wat anders dan de passage van een half uur geleden!

Naderende dreigende wolkenpartij aan de voorzijde van de ontwikkelende supercell (Vaals, rond 10.45 uur)

Naderende dreigende wolkenpartij aan de voorzijde van de ontwikkelende supercell (Vaals, rond 10.45 uur)

De passage van deze tweede bui gaat gepaard met veel geweld. Er vallen hagelstenen van ca 2 centimeter doorsnede en daarbij stortregent het minstens een kwartier lang. Richting het eind van de neerslagkern is het vooral het aandeel blikseminslagen dat opvalt: er vallen in korte tijd zeker 12 tot 15 zware inslagen binnen een straal van enkele kilometers. Deze bui is duidelijk nog niet klaar voor vandaag. Organisatorisch is het helaas niet mogelijk hem te volgen Duitsland in, maar dat was op dat moment eigenlijk wel de beste optie geweest. De setup voor later op de dag is in Nederland zelf namelijk vergooid door deze razendsnelle temperatuurdaling en in Duitsland warmt het nog wel flink op. Deze losse bui, duidelijk een ‘rightmover’ geworden, heeft alle vrijheid en energie voor zichzelf de rest van de dag. Uiteindelijk blijkt dat ook: het exemplaar ontwikkelt zich in de uren daarna tot een volwassen supercell die het tot de grens met Polen (!) weet vol te houden. Daar moet een ongekend fraaie structuur op gezeten hebben. Wij zullen ons helaas moeten richten op wat nog komen gaat vanuit het zuidwesten. Maar eerst moet de temperatuur weer omhoog…

Naderende dreigende wolkenpartij aan de voorzijde van de ontwikkelende supercell (Vaals, rond 10.45 uur)

De laatste restanten van het MCS verlaten tegen het middaguur Nederland en daarna breekt de zon door, maar niet heel overtuigend. Er blijven velden met middelbare en zelfs wat lage bewolking aanwezig, ontstaan door de grote hoeveelheid gevallen neerslag. Daarbij staat ook nog eens erg weinig wind. Uiteindelijk bereiken we landelijk bezien nèt een zomerse dag: in De Bilt wordt het 25,4 graden. Het zuiden van Limburg komt nog wel aan 27-28 graden, maar zelfs dat is mijlenver onder het verwachte (EN noodzakelijke) maximum van 32 graden om onweersbuien vanaf de grond te triggeren. Maar we wisten eigenlijk vanochtend al dat dat een onhaalbare grens zou worden.

Komt er dan überhaupt nog wel wat vandaag? Jawel, een koufront moet vanavond laat en komende nacht nog passeren. Het MCS bevond zich tenslotte middenin de tropische luchtsoort en zodoende is het op grotere hoogte niet afgekoeld. Ook langs het koufront is een flinke hoeveelheid windschering aanwezig (tot dik 50kn). Doordat Frankrijk een stuk warmer is geworden dan Nederland, ontstaat daar in de namiddag (vlak voor het koufront uit) wel een actieve buienlijn. Maar dat is rijkelijk ver: tegen de avond ligt de voorste grens van die buien pas bij de omgeving Parijs. Inmiddels zijn wij zelf samen elkaar gekomen bij Nijmegen en reizen af naar het westen van Brabant, regio Roosendaal. De koers van de meest intense buien oogt namelijk nogal westelijk. Onze “vrees” blijkt al snel werkelijkheid: deze buien moeten het van onstabiliteit op middelbaar niveau hebben, vanaf ongeveer 2 km hoogte. En dat is niet bijster veel boven Nederland: hooguit 900-1200 J/kg. Er ontstaan tijdens de eerste uren van de avond bovendien losse buitjes voor de buienlijn uit, waarvan veel zich direct transformeren in regen. Al met al lijkt het een klassieke bust te worden uit het boekje. Toch weten we in West-Brabant enkele, weinig schokkende bliksemfoto’s te maken:

De eerste bliksem op afstand in West-Brabant, 27 juli 2013 omstreeks 22.30 uur

Tegen 23.00 uur is er zoveel buiige regen voor het koufront uit ontstaan dat we besluiten terug oostwaarts te rijden, naar de omgeving van Nijmegen. Dat gebied en de grensregio met Duitsland lijkt nog de enige kansrijke regio voor mooie onweersbuien, maar die moeten dan wel prefrontaal (ruim) voor het koufront uit ontstaan. Wellicht door outflow? Dat is onze gok nu. We schatten in dat daar nog een behoorlijke hoeveelheid (ML-)CAPE aanwezig moet zijn, omdat er sinds elf uur vanochtend tenslotte niks meer gebeurd is. Dat blijkt al na korte tijd een juiste keuze.

Krap een half uur later, als we in de buurt van Gorinchem rijden, verschijnen een paar zwakke echo’s op de radar tussen Weert en Venlo. Zijn dat de buien die het moeten doen? Even lijkt het direct weer in te zakken, maar dan explodeert de bliksemdetectie ineens. Binnen 15 min produceert een lijntje nieuwe buien honderden ontladingen per minuut over de hele linie en trekt precies over de regio Nijmegen. Sommige van deze buien ontwikkelen zich zo fors dat er wel sprake moet zijn van lokaal (zeer) zware windstoten. Het lijkt er zelfs op dat deze buien tóch vanaf de grond zijn ontstaan. Omdat Nijmegen te ver is en we eigenlijk achter de feiten aan rijden (de buien gaan inmiddels ca 80 km/uur), besluiten we via snelweg A15, A50 en A12 het aller-slechtste gebied van Nederland wat betreft mobiliteit en uitzicht in te duiken: de Achterhoek. Als je ergens niét moet gaan storm chasen… We hebben echter geen keuze door een ongeval met file vlakbij Apeldoorn. Nood breekt wet!

Radarbeelden van 28 juli 2013, omstreeks 01.00 en 03.00 uur. In de gele cirkel is onze locatie op die momenten weergegeven. Bron: Buienradar

Ten noordoosten van Doetinchem besluiten we de oostpunt van de nieuwe buien te pakken. Langs een spaarzaam open veld (naast een bomenrij) met uitzicht op het zuiden krijgen we al heel snel zicht op een shelfcloud. In het licht van bliksem kunnen we enige tijd zelfs 3-4 lagen waarnemen. Veel tijd is er echter niet: in enkele minuten wordt een oorverdovend geruis hoorbaar in de verte: het windstotenfront! Ik laat nog één camera draaien, de rest vlug naar binnen halen en de auto op een wat veiligere plaats zetten vijftig meter verderop. We staan namelijk onder een enorme eik en dat weet je maar nooit onder zulke omstandigheden in het pikkedonker.

De windstoten die volgen halen snelheden van naar schatting 85 tot 95 km/uur, misschien dat een enkele nog iets hoger komt. De meest heftige wind lijkt net west van ons langs te razen. Eenmaal in de auto vallen enkele zware blikseminslagen in onze nabijheid: eentje zelfs op amper 100 meter schuin achter de auto. Het lijkt net een aardbeving.

De foto hieronder heb ik gemaakt net voordat de shelf passeerde. Aan de bomen bovenin beeld is goed te zien dat de wind al flink opstak. Door de uiterst beroerde omgeving zijn meer goede beelden niet mogelijk, helaas ook niet van de blikseminslagen die volgen. Op de radar zien we dat de zuidoostzijde van dit buiencomplex prachtig ‘vrij’ ligt en ook een beetje NO-waarts afbuigt. Deze besluiten we te volgen in een poging hem opnieuw te pakken.

Naderende shelfcloud met opstekende windstoten, 28 juli 2013 rond 00.50 uur.

Rond half 2, ongeveer 10 kilometer voordat we Twente inrijden, zitten we de onweersbui op de hielen en voor onze neus is een forse uitzakking zichtbaar. Ons plan is om bij Enschede Duitsland in te rijden en dan via autobahn 31 noordwaarts er snel vooruit te rijden. Maar dan gebeurt het ergste dat je als storm chaser vreest: het lampje van de brandstof springt aan. Nog maximaal veertig kilometer te rijden! Enkele niet nader te benoemen woorden vliegen door de auto. Om te voorkomen dat het einde van de chase spoedig aanbreekt, zoeken we een tankstation op langs onze route. Snel gooi ik de tank grotendeels vol. Alsof het echter nog niet genoeg tegen heeft gezeten, blijkt de brandstofslang muurvast te zitten in de auto. Met geen mogelijkheid los te krijgen. Ironisch genoeg staan we langs een open veld met zicht op noord en kunnen we prachtig aanschouwen hoe de onweersbui, zo’n 70 zichtbare ontladingen per minuut tellend, langzaam uit het zicht verdwijnt.

Na een klein kwartier bevrijdt de politie ons met een speciaal apparaat uit onze benaderde positie. Eigenlijk wil ik er een punt aan draaien en teruggaan, maar na kort overleg doen we toch nog één laatste poging om de bui bij te halen in Duitsland. Vol gas naar het noorden op de Duitse autosnelweg (dat mag daar tenslotte) en na grofweg een minuut of 35-40 krijgen we hem zowaar weer een beetje in het zicht. Dichterbij dan twintig kilometer afstand komen we echter niet meer. De bui buigt steeds verder naar het noordoosten af en dan zouden we weer van de snelweg af moeten en binnendoor moeten zien te rijden. Daar is van geleerd. We gaan op een parkeerplaats langs de snelweg west van Meppen staan en kijken daar nog een tijdje toe hoe de bui opnieuw langzaam uit ons zicht verdwijnt. Intussen loopt het tegen 03.30 uur en zien we langzaam de eerste schemering opdoemen boven de ijskappen uit.

De terugweg breekt aan en dat wordt nog een stevige: een klein 300 kilometer helemaal naar Zuid-Limburg, met ook nog een tussenstop in Nijmegen om iemand af te zetten. In het centrum van Nijmegen blijkt echter nog een verrassing op ons te wachten. We zijn door de licht intredende vermoeidheid allang vergeten dat de nachtelijke buien op hun heftigst waren bij Nijmegen en we in de auto zelfs het woord ‘windschade’ hebben laten vallen. Dat was geen verkeerde inschatting! In het centrum liggen op verschillende plaatsen flinke bomen om en ook zijn hekwerken en daken beschadigd geraakt. Naar schatting moet de wind hier lokaal een snelheid van minstens 120 tot 130 km/uur bereikt, vermoedelijk tgv. downburst. Aanzienlijk harder in ieder geval dan bij ons het geval was. Snel nog even rondneuzen en dan toch echt op weg naar Zuid-Limburg.

Stormschade na een nachtelijke downburst in Nijmegen, 28 juli 2013

Uiteindelijk lig ik tegen 09.00 uur in mijn (vakantie)bedje, bijna 24 uur nadat het MCS uit Frankrijk over ons hoofd trok en deze hele situatie op de kop zou gooien. Een lange en enigszins frustrerende dag, maar zeker geen honderd procent bust. En tegelijk enorm leerzaam. Verschillende elementen uit deze storm chase van 2013 passen we tegenwoordig nog steeds toe; juist dat heeft ons in de jaren daarna een hoop successen gebracht. Niet elke chase hoeft beeldmateriaal voor het leven te brengen, ervaring opdoen weegt soms minstens zo zwaar.

(c) 2013 Wouter van Bernebeek